Hoạt động PTPL hàng hóa XNK tại Trung tâm PTPL hàng hóa XNK. Ảnh: M.HÙNG.

Hoàn thiện cơ sở pháp lí và cơ cấu tổ chức

Ngày 18-8-1994, Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan ban hành Quyết định 192/TCHQ-QĐ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức bộ máy và mối quan hệ công tác của Viện Nghiên cứu khoa học hải quan, trong đó có Phòng Kỹ thuật giám định I đặt tại Hà Nội (tiền thân của Trung tâm PTPL hàng hóa XNK ngày nay). Đây là dấu mốc quan trọng đối với lực lượng làm công tác PTPL hàng hóa XNK trong toàn Ngành. Đến năm 2002, Chính phủ ban hành Nghị định 96/2002/NĐ-CP, trong đó quy định 3 Trung tâm PTPL hàng hóa XNK miền Bắc, miền Trung, miền Nam trực thuộc Tổng cục Hải quan, với chức năng chính là PTPL hàng hóa XNK; xác định tên hàng, mã số hàng hóa phục vụ trực tiếp cho việc thông quan hàng hóa và các nghiệp vụ kiểm tra giám sát hải quan, kiểm tra thu thuế, chống buôn lậu, kiểm tra sau thông quan.

Qua 20 năm xây dựng và trưởng thành, đến nay cơ sở pháp lí của hoạt động PTPL đã khá hoàn chỉnh cả trên phương diện tổ chức bộ máy và nghiệp vụ, cả đối với cơ quan Hải quan và DN XNK. Theo lãnh đạo Trung tâm PTPL hàng hóa XNK, về mặt tổ chức, công tác PTPL đã thực sự được đẩy mạnh từ khi có Nghị định 96/2002/NĐ-CP và Quyết định 32/2003/QĐ-BTC ngày 17-3-2003 của Bộ trưởng Bộ Tài chính “Quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của các Trung tâm PTPL hàng hóa XNK miền Bắc, miền Trung, miền Nam trực thuộc Tổng cục Hải quan”.

Đến ngày 15-1-2010, theo Quyết định 02/2010/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ “Quy định chức năng, nhiệm vụ quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Tổng cục Hải quan”, hệ thống Trung tâm PTPL được cơ cấu lại theo hướng thành lập Trung tâm PTPL thuộc Tổng cục Hải quan và chi nhánh tại các khu vực. Về mặt nghiệp vụ, cơ sở pháp lí công tác PTPL được điều chỉnh trực tiếp trong Luật Hải quan; các Nghị định, Thông tư liên quan của Chính phủ và Bộ Tài chính. Ngoài ra, Tổng cục Hải quan còn ban hành “Quy chế về phân tích, phân loại hàng hóa XNK trong ngành Hải quan” đã được bổ sung, chỉnh sửa 4 lần, hiện được cụ thể hóa tại Quyết định 4023/QĐ-TCHQ ngày 9-12-2013 của Tổng cục trưởng Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan.

Đảm bảo vai trò “cầm cân nảy mực”

Cùng với sự ổn định về mặt cơ cấu tổ chức, cơ sở pháp lí, các hoạt động nghiệp vụ thực tiễn liên quan đến công tác PTPL hàng hóa XNK cũng không ngừng được đẩy mạnh và nâng cao về hiệu quả, chất lượng. Nếu như năm 2002, khi chưa hoạt động độc lập, công tác PTPL chỉ xử lí được 124 mẫu, thì từ đầu năm 2003 đến nay, qua 11 năm công tác, các Trung tâm PTPL đã tiếp nhận, xử lí và tiến hành PTPL theo yêu cầu của các đơn vị Hải quan địa phương 101.603 mẫu hàng hóa các loại, trong đó có trên 70% là các mặt hàng hóa chất, sản phẩm hóa chất, dược phẩm, thức ăn chăn nuôi, số còn lại thuộc các mặt hàng vải, giấy, cơ khí, điện tử...

Đáng chú ý, lượng mẫu yêu cầu PTPL có tốc độ gia tăng mạnh mẽ qua từng năm phù hợp với xu thế phát triển mạnh mẽ trong hoạt động sản xuất và sáng tạo ra các sản phẩm mới trên thế giới. Cụ thể, năm 2005 tăng 1,8 lần so với năm 2004, đến năm năm 2012 con số này lên đến hơn 15.000 mẫu, các năm sau đó thường gấp khoảng 1,2 lần năm trước. Hiện nay mỗi năm Trung tâm PTPL hàng hóa XNK tiếp nhận, xử lí trên 10.000 mẫu.

Số lượng mẫu cần xử lí liên tục tăng, trong khi nguồn nhân lực, vật lực của đơn vị vẫn còn nhiều hạn chế đã đặt ra những thách thức, áp lực không nhỏ lên vai đội ngũ những người làm công tác PTPL hàng hóa XNK toàn Ngành cũng như đối với năng lực kỹ thuật của Trung tâm. Tuy nhiên, với trách nhiệm và sự tâm huyết, đội ngũ những người làm công tác PTPL hàng hóa XNK luôn nêu cao tinh thần vượt khó để đảm bảo đưa ra những kết quả phân tích một cách chính xác phục vụ hiệu quả công tác quản lí Nhà nước về hải quan nhưng cũng không gây thiệt hại đến lợi ích của DN.

Những năm qua kết quả PTPL của đơn vị đã làm thay đổi khoảng 55% đến 60% mã số hàng hóa theo khai báo của chủ hàng. Trong đó, theo hướng tăng thuế khoảng 25% đến 30%, giảm thuế khoảng 8% đến 10%, còn lại là thay đổi mã số khác nhưng không đổi thuế suất. Như vậy, với số lượng hơn 100.000 mẫu đã được tiến hành PTPL, có khoảng 50.000 mẫu được điều chỉnh mã số hàng hóa. Điều này đã góp phần quan trọng vào việc thu đúng, thu đủ thuế cho ngân sách Nhà nước và chống gian lận thương mại, đồng thời hỗ trợ DN tránh được nhiều sai sót trong khai báo.

Với uy tín, chất lượng và sự tận tụy, các thông báo kết quả PTPL của Trung tâm đảm bảo khách quan được các đơn vị Hải quan địa phương đánh giá cao và sử dụng gần như 100% thông báo kết quả này để thông quan hàng hóa... Đây là sự đánh giá, ghi nhận đầy ý nghĩa.

Hướng tới chuẩn quốc tế

Trong Chiến lược phát triển Hải quan đến năm 2020 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt ngày 25-3-2011 đã xác định: “Các phòng thí nghiệm Hải quan phải được quy hoạch, xây dựng chủ yếu tại các địa bàn trọng điểm về thương mại, đầu tư, sản xuất, XNK. Việc đầu tư, xây dựng phòng thí nghiệm hải quan phải đạt tiêu chuẩn VILAS và hoàn thiện hệ thống các phương pháp phân tích chuẩn”.

Để đạt được các mục tiêu trước mắt cũng như lâu dài, Trung tâm PTPL hàng hóa XNK xác định trong giai đoạn tới cần tập trung thực hiện tốt các mục tiêu, nhiệm vụ trọng tâm: Chuyển dần nhiệm vụ của công tác PTPL từ góp phần thu đúng, thu đủ thuế cho NSNN là chủ yếu sang mục tiêu kiểm soát hàng hóa XNK, góp phần bảo vệ cộng đồng, bảo vệ an toàn môi trường, an ninh xã hội và góp phần chống hàng giả, chống ma túy; đảm bảo việc tiếp nhận, xử lí khoảng 10.000 mẫu/năm; xây dựng các phòng thí nghiệm hải quan đạt tiêu chuẩn VILAS và hoàn thành cơ bản việc xây dựng hệ thống các quy trình phân tích chuẩn trong phòng thí nghiệm; hoàn thành đề án quy hoạch hệ thống mạng lưới các đơn vị PTPL từ Tổng cục Hải quan đến một số đơn vị Hải quan địa phương trọng điểm trong cả nước…