Hội nghị Tổng cục trưởng Hải quan ASEAN lần thứ 32 được tổ chức từ ngày 6-8/6/2023 tại Pattaya, Thái Lan. Ảnh: Việt Nga

Cam kết trên nhiều lĩnh vực

ASEAN đã sớm xây dựng và liên tục hoàn thiện khung khổ pháp lý, tạo nền tảng cho hợp tác, hội nhập về hải quan trong khu vực mang tính chiến lược, dài hạn, bao gồm các các văn kiện mang tính cột mốc như: Bộ quy tắc ứng xử Hải quan ASEAN được các Tổng cục trưởng Hải quan ký kết năm 1983, Hiệp định Hải quan ASEAN, Hiệp định về xây dựng và thực hiện Cơ chế một cửa ASEAN, Nghị định thư về Thực hiện Biểu thuế hài hoà hoá của ASEAN (AHTN), Nghị định thư về Hệ thống quá cảnh hải quan (ACTS)…

Xuất phát điểm cho hội nhập kinh tế khu vực là quyết định thành lập Khu vực mậu dịch tự do ASEAN (AFTA) tại Hội nghị thượng đỉnh ASEAN lần thứ IV vào năm 1992. Bên cạnh việc cắt giảm thuế quan, các cam kết AFTA còn bao gồm cả việc dỡ bỏ các hàng rào phi thuế quan và thúc đẩy tạo thuận lợi thương mại, đơn giản hoá và hài hoà hoá thủ tục hải quan để đảm bảo lưu thông thương mại giữa các nước.

Hài hòa thủ tục hải quan và thu hẹp khoảng cách về quản lý hải quan trong khu vực dựa trên những chuẩn mực của Tổ chức Hải quan thế giới (WCO) là một trong những mục tiêu quan trọng của ASEAN. Vấn đề hợp tác khu vực về hải quan được xác định đóng vai trò rất then chốt trong việc hỗ trợ xây dựng AFTA nhằm mục tiêu tạo thuận lợi cho thương mại giữa các thành viên ASEAN cũng như hiện thực hóa các mục tiêu hội nhập kinh tế dài hạn của ASEAN.

Năm 1995, Bộ quy tắc ứng xử Hải quan ASEAN được điều chỉnh để phản ánh những diễn biến mới của ASEAN, đặc biệt là vấn đề AFTA. Thông qua Bộ quy tắc, các nước thành viên cam kết tạo thuận lợi cho thương mại nội khối bằng cách đơn giản hoá và hài hoà hoá các thủ tục thương mại và nâng cao hợp tác khu vực trong lĩnh vực hải quan.

Song song với Bộ quy tắc ứng xử, Hiệp định Hải quan ASEAN được ký kết tại Hội nghị Bộ trưởng Tài chính ASEAN lần thứ nhất vào ngày 1/3/1997 (Phuket, Thái Lan), nhằm tạo thuận lợi cho thương mại nội khối tiếp tục được mở rộng. Hiệp định này quán triệt các nguyên tắc về sự nhất quán, đơn giản, hiệu quả, minh bạch, dễ giải quyết khiếu nại và hỗ trợ lẫn nhau đề ra tại Bộ quy tắc ứng xử.

Hiệp định còn quy định các vấn đề mang tính chất tổng thể, định hướng cho hợp tác và hội nhập hải quan ASEAN như cam kết thực hiện hài hòa hóa thủ tục hải quan, tuân thủ Hiệp định Trị giá GATT của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), thực hiện AHTN và các lĩnh vực hợp tác khác như trao đổi, chia sẻ thông tin thực thi kiểm soát hải quan.

Đáng chú ý, nhằm đáp ứng những yêu cầu mới về hợp tác hải quan trong việc đẩy nhanh tiến trình thực hiện AEC, Hiệp định Hải quan ASEAN mới được tiến hành đàm phán và ký kết trong Hội nghị Bộ trưởng Tài chính ASEAN lần thứ 16 tại Phnompenh, Campuchia vào ngày 30/3/2012. Hiệp định này được xây dựng trên cơ sở kế thừa các quy định của Công ước Kyoto sửa đổi và các thông lệ liên quan. Các quy định tại Hiệp định Hải quan ASEAN 2012 mang tính chất về nghiệp vụ, thủ tục, quy trình hải quan, ứng dụng công nghệ thông tin, truyền thông trong nghiệp vụ hải quan, kiểm soát hải quan, hỗ trợ hành chính lẫn nhau…

Song song với các quy định, nhằm quy định rõ việc cam kết thực hiện và kết nối với hệ thống một cửa của các quốc gia trong khu vực, Hiệp định về xây dựng và thực hiện Cơ chế một cửa ASEAN đã được ký năm 2005 tại Kuala Lampur, Malaysia. Hiệp định là nền tảng pháp lý và kỹ thuật để hải quan các nước thành viên trao đổi trực tiếp thông tin, chứng từ thương mại trong môi trường điện tử, đưa kết nối khu vực lên một tầm cao mới.

Đối với Nghị định thư về AHTN hướng đến tạo cơ sở pháp lý cho các cơ quan Hải quan ASEAN thực hiện thống nhất và tăng cường minh bạch về các vấn đề phân loại hàng hoá trong khu vực. Trong đó, Biểu thuế AHTN được rà soát theo danh mục của WCO và được các nước ASEAN ban hành, thực hiện thống nhất, trước đây theo chu kỳ 5 năm và từ năm 2024 sẽ là chu kỳ 6 năm.

Để tăng cường tạo thuận lợi cho dòng hàng hoá lưu chuyển tự do hơn trong khu vực bằng việc đơn giản hoá và hài hoà hoá thủ tục thông quan từ điểm đi, quá cảnh đến điểm đến được quản lý thông qua Hệ thống ACTS, Nghị định thư ACTS của Hiệp định khung ASEAN về tạo thuận lợi thương mại cho hàng hóa quá cảnh được ký kết.

Nghị định thư ACTS là cơ sở pháp lý cho hợp tác hải quan ASEAN, được tạo lập thông qua việc đàm phán, ký kết các thoả thuận hợp tác, thực hiện các sáng kiến và xây dựng các hệ thống quản lý chung, đã tạo nền tảng để thúc đẩy hợp tác hải quan khu vực trên nhiều lĩnh vực và hoạt động, đạt được kết quả thiết thực.

Sự tích cực của Việt Nam

Mục tiêu mở rộng hội nhập kinh tế toàn cầu, ASEAN đã và đang đẩy mạnh triển khai các Hiệp định Thương mại tự do (FTA) với các nước và vùng lãnh thổ, như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Australia, New Zealand, Hồng Kông (Trung Quốc).

Do vậy, hội nhập ASEAN có thể nói là một đòn bẩy hết sức quan trọng cho quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam. Bởi hợp tác, hội nhập khu vực và quốc tế là một quá trình tất yếu, một xu thế chủ đạo trong bối cảnh hiện nay với trọng tâm là mở cửa kinh tế, tự do hóa thương mại, nhằm phát huy nguồn lực trong nước và tận dụng cơ hội bên ngoài.

Nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả tham gia hợp tác ASEAN của Việt Nam, ngày 31/1/2009, Chính phủ đã ban hành Quy chế làm việc và phối hợp giữa các cơ quan tham gia hợp tác ASEAN của Việt Nam tại Quyết định số 142/QĐ-TTg. Quy chế quy định chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của các cơ quan Việt Nam trong quan hệ công tác khi tham gia các hoạt động hợp tác của ASEAN trong giai đoạn mới khi ASEAN triển khai xây dựng Cộng đồng ASEAN và hoạt động theo Hiến chương ASEAN.

Theo đó, Bộ Ngoại giao là cơ quan điều phối quốc gia giúp Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo tất cả các hoạt động tham gia hợp tác ASEAN của Việt Nam thông qua đầu mối giúp việc là Ban Thư ký quốc gia về ASEAN. Các Bộ: Ngoại giao, Công Thương, Lao động-Thương binh và Xã hội được giao chủ trì từng trụ cột Cộng đồng lần lượt gồm Cộng đồng Chính trị- An ninh ASEAN, Cộng đồng Kinh tế ASEAN và Cộng đồng Văn hóa- Xã hội ASEAN.

Trong đó, cơ chế phối hợp yêu cầu các cơ quan có liên quan thực hiện quy định về trao đổi và cung cấp thông tin; chế độ báo cáo; chế độ giao ban định kỳ; phối hợp nghiên cứu về chủ trương, chính sách tham gia hợp tác ASEAN; phối hợp trong xây dựng và triển khai các sáng kiến do Việt Nam đề xuất; phối hợp chuẩn bị cho các Hội nghị cấp cao và tham dự các cuộc họp của Hội đồng, cuộc họp cấp Bộ trưởng và các cuộc họp khác; phối hợp tổ chức đăng cai các hoạt động trong khuôn khổ ASEAN.

Đáng chú ý, hợp tác hải quan trong ASEAN nằm trong trụ cột Cộng đồng Kinh tế ASEAN do Bộ Công Thương là cơ quan chủ trì điều phối. Trong đó liên quan đến lĩnh vực hải quan có Hội nghị Tổng cục trưởng Hải quan các nước ASEAN và các Hội nghị về kinh tế, đầu tư và tài chính có liên quan.

Trong giai đoạn phát triển đặt ra yêu cầu, cơ quan Hải quan các nước trong khu vực phải đẩy nhanh công cuộc cải cách, hiện đại hóa, áp dụng các chuẩn mực và thông lệ quốc tế tốt nhất, cũng như ứng dụng các thành tựu công nghệ vào quy trình nghiệp vụ và quản lý hải quan.

Do đó, để hiện thực hóa tầm nhìn của ASEAN về “Một khu vực phát triển và thịnh vượng cho tất cả người dân”, “Một ASEAN - một bản sắc - một tầm nhìn”, việc xây dựng và phát triển một khuôn khổ để tăng cường hợp tác sâu rộng trong lĩnh vực hải quan trong ASEAN ngày càng trở nên quan trọng.