Số người thất nghiệp được hưởng trợ cấp thất nghiệp hàng tháng chiếm 99% tổng số người nộp hồ sơ đề nghị hưởng trợ cấp BHTN. Ảnh: S.T.

Nguyên nhân là do dữ liệu giữa các đơn vị Bảo hiểm xã hội không liên thông, dẫn đến tình trạng rất khó kiểm soát các trường hợp trục lợi. Để giải quyết tình trạng này, Bảo hiểm xã hội (BHXH) Việt Nam đang phối hợp với Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội xây dựng hệ thống dữ liệu điện tử. Theo đó, toàn bộ lịch sử làm việc, thời gian đóng bảo hiểm của người lao động sẽ được quản lý theo số sổ BHXH.

Nợ khó đòi

Theo ông Điều Bá Được, Trưởng Ban thực hiện chính sách BHXH (BHXH Việt Nam), ước tính, đến hết tháng 9/2017, toàn Ngành đã giải quyết cho 7,71 triệu lượt người giải quyết hưởng BHXH, BHTN (tăng 18% so với cùng kỳ năm 2016). Trong đó, có gần 99 nghìn người hưởng BHXH hàng tháng; hơn 536 nghìn lượt người hưởng trợ cấp 1 lần; giải quyết hưởng chế độ ốm đau, thai sản, dưỡng sức phục hồi sức khỏe cho 6,52 triệu lượt người; chi trợ cấp thất nghiệp cho 526 nghìn người, tăng 20% so với cùng kỳ năm 2016; chi hỗ trợ học nghề cho gần 26 nghìn người, tăng 23% so với cùng kỳ năm 2016.

Đánh giá về chính sách BHTN, ông Phạm Ngọc Toàn, Viện Khoa học Lao động và Xã hội (ILLSA) cho rằng, chính sách BHTN đã góp phần hỗ trợ người lao động trong trường hợp bị mất việc làm, giúp gia đình họ vượt qua khó khăn, ổn định cuộc sống. Đáng chú ý, số người thất nghiệp được hưởng trợ cấp thất nghiệp hàng tháng chiếm 99% tổng số người nộp hồ sơ đề nghị hưởng trợ cấp BHTN, trong đó khoảng 41% số người hưởng trợ cấp thất nghiệp có thời gian hưởng trên 3 tháng.

Tuy là một trong những trụ cột về an sinh xã hội nhưng tình trạng trục lợi BHTN đang ngày càng gia tăng. Trong 10 tháng đầu năm, Trung tâm Dịch vụ việc làm TP.HCM phối hợp với Bảo hiểm xã hội TP. HCM đã phát hiện khoảng 330 người lao động có việc làm nhưng vẫn hưởng trợ cấp thất nghiệp với số tiền khoảng 1,5 tỷ đồng. Đồng thời, qua kiểm toán cũng phát hiện 720 trường hợp khác vừa có việc làm vừa nhận trợ cấp thất nghiệp từ các năm 2012, 2013, với số tiền hơn 10 tỷ đồng.

Theo quy định, nếu người lao động có việc làm mới sẽ chấm dứt ngay hưởng trợ cấp thất nghiệp, số tháng hưởng trợ cấp thất nghiệp còn lại sẽ được bảo lưu. Tuy nhiên, nhiều người lao động vừa có việc làm mới, vừa hưởng trợ cấp thất nghiệp, mà không tự động khai báo. Đây cũng là trường hợp điển hình và phổ biến nhất trong trục lợi quỹ BHTN. Ngoài ra còn có tình trạng lao động chủ động xin nghỉ việc để đăng ký hưởng BHTN, hay hiện tượng người lao động di chuyển từ doanh nghiệp này sang doanh nghiệp khác, nhưng chỉ sau một thời gian, người lao động quay lại đúng với doanh nghiệp cũ.

Giám sát đã khó, việc thu hồi số tiền chi trả cũng không hề dễ. Khi phát hiện vụ việc gian lận, Sở Lao động - Thương binh và Xã hội sẽ ban hành quyết định cắt trợ cấp và thu hồi tiền trợ cấp thất nghiệp. Nhưng nhiều trường hợp cố tình không trả hoặc không thể liên hệ được. Bởi thường địa chỉ lưu trên hồ sơ của người lao động là địa chỉ trên giấy chứng minh thư, vì vậy khi tiến hành đi thu hồi nợ, cơ quan BHXH rất khó tìm được người lao động.

Bước tiến lớn

Để giải quyết được tình trạng này, BHXH Việt Nam đang xây dựng bộ công cụ tập trung dữ liệu quản lý chính sách BHXH và chia sẻ cơ sở dữ liệu giữa BHXH Việt Nam với Cục Việc làm (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội) qua trục tích hợp quốc gia.

Đây là một bước tiến lớn của ngành BHXH trong quản lý tập trung cơ sở dữ liệu. Cụ thể, bộ công cụ có các tính năng nổi bật như: Kết nối với cơ sở dữ liệu thu, sổ thẻ để khai thác quá trình tham gia khi xét duyệt các chế độ. Đồng thời, bộ công cụ cũng sẽ kết nối, cung cấp dữ liệu cho hệ thống tài chính, kế toán, kiểm soát thông tin xét duyệt các chế độ. Đặc biệt, việc quản lý người hưởng chế độ hàng tháng, kiểm soát thông tin người hưởng trợ cấp ngắn hạn, kiểm soát thông tin người hưởng trợ cấp thất nghiệp sẽ được hiển thị đầy đủ trên bộ công cụ này.

Nhận định về việc liên thông thông tin liên quan đến quá trình đóng hưởng BHTN của người lao động thông qua bộ công cụ, ông Nguyễn Phú Tiến, Phó Cục trưởng Cục Tin học hóa (Bộ Thông tin và Truyền thông) cho biết, trong những năm qua, BHXH Việt Nam đã có nhiều bước tiến vượt bậc về ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và cải cách thủ tục hành chính, triển khai được mô hình tập trung cơ sở dữ liệu trong toàn ngành như dữ liệu hộ gia đình tham gia BHYT, dữ liệu khám chữa bệnh BHYT, dữ liệu thu và giải quyết chính sách… Vì vậy, việc chia sẻ cơ sở dữ liệu giữa BHXH với Cục Việc làm trong việc giải quyết chế độ BHTN cho người lao động là rất khả thi.

Tuy nhiên, trước mắt, Trung tâm dịch vụ việc làm ở các địa phương sẽ là “cánh tay nối dài” của cơ quan BHXH, được quyền truy cập, sử dụng hệ thống cơ sở dữ liệu của ngành BHXH trong lĩnh vực BHTN, cụ thể là bộ công cụ tập trung dữ liệu quản lý chính sách BHXH, nhằm phục vụ cho việc giải quyết chế độ BHTN cho người lao động.

Theo ông Trần Đình Liệu, Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam, để hướng tới việc quản lý cũng như giải quyết chế độ BHTN cho người lao động trong toàn quốc ngày càng chặt chẽ, nhanh, gọn, chính xác..., thời gian tới, cả nước sẽ liên thông dữ liệu trong giải quyết chế độ BHTN.