Với quy hoạch sản xuất phù hợp mong rằng sẽ không còn câu chuyện về giải cứu nông sản. Ảnh: ST.

Điệp khúc buồn

Đã từ lâu những người nông dân luôn phải đối mặt với tình trạng được mùa mất giá và sau mỗi một đợt giải cứu câu hỏi được người nông dân hỏi nhiều nhất là sẽ tiếp tục “trồng cây gì, nuôi con gì, bán cho ai,” để không phải rơi vào tình trạng giải cứu nữa. Bởi việc giải cứu chỉ giúp bà con trong ngắn hạn, chỉ là giải pháp tạm thời nhằm giảm thua thiệt trước mắt cho nông dân chứ không phải giải pháp bền vững.

Rõ ràng người nông dân đang hoàn toàn thụ động trong việc tiêu thụ nông sản. Bởi trên thực tế từ xưa đến nay, nông dân Việt Nam sản xuất không theo nhu cầu của thị trường, cứ khi nào người nông dân thấy cây gì, con gì giá cao là đổ xô vào nuôi trồng mà không quan tâm, không biết nhu cầu thị trường như thế nào. Người nông dân vẫn trồng và nuôi theo tâm lý mạnh ai nấy làm.

Theo ông Trần Nam Việt, Tổng giám đốc Công ty Nông sản Anh Phú, từ những cuộc giải cứu nông sản vừa qua, dễ dàng nhận thấy sức tiêu thụ trong nội địa vẫn rất lớn nếu có kế hoạch tiêu thụ hợp lý nhưng hệ thống phân phối các sản phẩm nông nghiệp lại đang rất kém. Trong khi nông sản tại nhiều địa phương bị rớt giá thảm hại, phải đổ bỏ vì không bán được, thế nhưng giá những sản phẩm ấy tại các chợ ở các thành phố lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh vẫn giữ nguyên. Theo đó, giải pháp tốt nhất là tổ chức sản xuất theo mô hình hợp tác xã, công ty liên doanh, xây dựng mô hình liên kết... Chỉ khi nào tổ chức được sản xuất nông nghiệp theo quy mô công nghiệp thì mới giải quyết được tình trạng sản xuất manh mún, nhỏ lẻ, nhưng lại ồ ạt chạy theo thị trường như hiện nay.

Bên cạnh đó, trong nhiều năm qua, chúng ta đang quá lệ thuộc vào thị trường Trung Quốc. Bởi đây là thị trường khá dễ tính, không yêu cầu, đòi hỏi cao nên thuận lợi, phù hợp với thói quen sản xuất lâu nay của nông dân Việt Nam nhưng phần nhiều nông sản xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc lại theo đường tiểu ngạch nên diễn ra tình trạng các thương lái Trung Quốc mua nông sản Việt Nam với giá cao trong một vài vụ mùa rồi đột ngột ngừng mua vào những vụ sau là một trong những nguyên nhân của những cuộc khủng hoảng thừa của nông sản Việt.

"Phải thay đổi"

Câu chuyện giải cứu nông sản thời gian qua cần phải có giải pháp tổng thể, bắt đầu từ việc phải định hướng nên trồng cây gì và nuôi con gì để đảm bảo được đầu ra, thay đổi quy trình sản xuất nông nghiệp cụ thể là cần đi vào chế biến sâu, nâng cao chất lượng, đặc biệt là cần có dự báo thị trường tốt hơn và quy hoạch sản xuất phù hợp… Về lâu dài cần phải nắm rõ thị trường để có định hướng đúng trong việc mở rộng diện tích nông sản xuất khẩu.

TS Võ Mai, Phó Chủ tịch Hội Làm vườn Việt Nam cho rằng, phải thay đổi quy trình sản xuất nông nghiệp từ khâu dự báo thị trường, quy hoạch đến sản xuất mới giải quyết được tình trạng dư thừa nông sản, phải tổ chức phát triển các hợp tác xã, tổ hợp tác trong sản xuất nông nghiệp tại các vùng nguyên liệu được quy hoạch. Cần có sự liên kết giữa các hộ nông dân, trang trại nhỏ lẻ thành hợp tác xã mới giải quyết được bài toán sản xuất manh mún, mới có thể đưa công nghệ sản xuất hiện đại, ký kết hợp tác DN chế biến, bán lẻ, xuất khẩu.

Là một doanh nghiệp xuất khẩu nông sản, ông Trần Nam Việt cũng cho rằng trách nhiệm của cơ quan quản lý chính là cảnh báo thông tin thị trường kịp thời cho người dân, cụ thể khi thị trường xuất khẩu gần với mình nhất là thị trường Trung Quốc có những biến động như siết chặt quy định nhập khẩu, chuyển từ nhập khẩu tiểu ngạch sang chính ngạch hay dư thừa về nguồn cung thì các cơ quan quản lý cần nắm bắt thông tin sớm và có kế hoạch tuyên truyền, thông tin ngay đến người dân và doanh nghiệp để từ đó có sự thay đổi cơ cấu cây trồng hoặc vật nuôi cho phù hợp, hoặc phải tự điều chỉnh thị trường cho phù hợp. Đồng thời, cần có những dự báo về giá cả, thị trường cho từng loại mặt hàng nông sản cụ thể cho từng địa phương để từ đó có thể xây dựng các kế hoạch mở rộng thị trường.

Tuy nhiên, vấn đề quan trọng nhất vẫn là nâng cao chất lượng nông sản bởi hiện nay các vùng trồng nông sản theo tiêu chuẩn VietGAP hoặc GlobalG.A.P đều vừa tiêu thụ được trong nước vừa có thể xuất khẩu. Tuy giá thành sản xuất sẽ cao hơn nhưng sẽ loại bỏ được chất cấm, kháng sinh, thịt bị bơm nước… Theo ông Nguyễn Lâm Viên, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Vinamit, nông sản Việt Nam đa dạng về chủng loại, có nguồn cung dồi dào nhưng giá trị xuất khẩu không cao vì chủ yếu xuất bán dạng thô, ít hàng chế biến có giá trị gia tăng cao. Vì vậy, chúng ta nên tập trung xây dựng khâu bảo quản, chế biến sau thu hoạch để hỗ trợ tiêu thụ và giúp sản xuất nông nghiệp mang tính bền vững hơn. Bởi khi xảy ra tình trạng nông sản khó tiêu thụ thì ngành chế biến nước ta vẫn chưa phát huy hiệu quả. Vì thế, các cấp, ngành phải xem xét lại điều này, cần đưa việc xây dựng khâu bảo quản, chế biến sau thu hoạch nông sản trở thành một trong những giải pháp chính để hỗ trợ tiêu thụ và giúp sản xuất nông nghiệp mang tính bền vững hơn.