Khu Kinh tế cửa khẩu- Bức tranh 30 năm và hướng đi nào cho giai đoạn mới? Kỳ 1: Trông đợi nhiều từ những “đứa con” đầu đàn
	Đầu tư hạ tầng khu kinh tế cửa khẩu: Cần đồng bộ với hệ thống của cơ quan Hải quan

Cổng Khu KTCK Cầu Treo vắng lặng, hoang tàn. Ảnh: Hồng Nụ

“Cái chết lâm sàng” giữa đại ngàn

Có mặt tại Khu KTCK Cầu Treo (Hà Tĩnh) sau 15 năm thành lập, chúng tôi không khỏi ngỡ ngàng trước cảnh đìu hiu, heo hắt nơi đây. Cảnh buôn bán hàng tiêu dùng, điện tử, điện lạnh từ Thái Lan nhộn nhịp, tấp nập, những xe gỗ trắc chạy ngược xuôi... Vùng đất kéo dài chỉ hơn chục cây số bám trục quốc lộ 8A… không còn.

Năm 2007, Khu KTCK Cầu Treo (Hà Tĩnh) được thành lập và hoạt động theo Quyết định số 162/2007/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Được công nhận là khu phi thuế quan, với hàng loạt ưu đãi về chính sách tài chính, đầu tư, đất đai cho các nhà đầu tư hoạt động trong KKT, nhờ vậy, hàng chục dự án, hàng trăm doanh nghiệp, hàng nghìn hộ cá thể đã tham gia đầu tư sản xuất kinh doanh tại đây.

Với khí thế hừng hực, sau 8 năm đầu thành lập (2008-2015), Cầu Treo trở thành Khu KTCK năng động, sầm uất, thành điểm sáng về phát triển kinh tế của tỉnh Hà Tĩnh.

Khu KTCK Cầu Treo đã thu hút 100 DN trong và ngoài nước vào đầu tư, được cấp phép đăng ký kinh doanh, trong đó có 17 dự án được cấp giấy chứng nhận đầu tư với tổng số vốn hơn 3.500 tỷ đồng; trên 1.200 hộ kinh doanh cá thể giao thương buôn bán hàng hóa; 1.000 hộ tư thương được cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh.

Vùng đất tiềm năng này đã thu hút nhiều nhà hàng, khách sạn lớn, nhỏ mọc lên, khu phi thuế quan nhanh chóng trở thành điểm đến hấp dẫn của các đoàn khách du lịch…

Với lợi thế được ưu đãi về thuế, mỗi ngày nơi đây nườm nượp xe vào ra khu vực trung tâm thương mại để thu gom hàng điện tử, điện lạnh, mỹ phẩm, bánh kẹo, tiêu dùng… vận chuyển ra phía Bắc. Nhiều tiểu thương nơi đây đã nhanh chóng trở thành “trùm” phân phối hàng tiêu dùng Thái Lan cho cả nước.

Không chỉ buôn bán đồ điện tử, nơi đây còn là địa bàn đầu mối kinh doanh gỗ trắc với lợi nhuận gấp 3-4 lần tạo nên một vùng đất giàu có với những đại gia tên tuổi.

Phát triển rực rỡ, Khu KTCK Cầu Treo nhanh chóng được Chính phủ xác định là một trong 9 Khu KTCK trọng điểm giai đoạn 2016-2020, được ưu đãi rót vốn đầu tư.

Nhưng hiện cảnh huy hoàng đó đã rời xa, nơi đây trở nên vắng lặng tới mức khó tin. Hiện hầu hết các dự án được xem là đầu tàu của Khu KTCK Cầu Treo đều đang chết yểu; các doanh nghiệp vừa và nhỏ gặp quá nhiều khó khăn: tất cả các dự án đầu tư ở đây đều khốn đốn, bỏ hoang không một bóng người.

Đơn cử như Trung tâm thương mại tổng hợp miễn thuế của Công ty CK được đầu tư 112 tỷ đồng, khởi công xây dựng (tháng 4/2012) tại vị trí đẹp nhất Khu KTCK hiện đang nằm im lìm, hoang hóa, cỏ dại mọc đầy sân. Hay KCN Đại Kim (xã Sơn Kim 1, huyện Hương Sơn) với tổng diện tích 35 ha, khi mới hình thành có 4 dự án triển khai hiện đều đổ vỡ, chủ đầu tư đều “bỏ của chạy lấy người”.

Mộc Bài - “Thành phố mặt trời” đang ngày một đứng bóng

Năm 1998, Khu KTCK Mộc Bài được quy hoạch và áp dụng thí điểm một số chính sách phát triển, đến năm 2009, Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định số 1849/QĐ-TTg phê duyệt điều chỉnh quy hoạch chung xây dựng Khu KTCK Mộc Bài đến năm 2020 với tổng diện tích tự nhiên 21.284 ha.

Với 3 cửa khẩu (cửa khẩu quốc tế Mộc Bài và hai cửa khẩu phụ Phước Chỉ, Long Thuận), Khu KTCK Mộc Bài được được thành lập để phục vụ cho các hoạt động giao lưu kinh tế giữa Việt Nam với Campuchia và các nước trong khối ASEAN. Nằm trên đường Xuyên Á (bắt đầu từ Myanmar, qua Thái Lan, Campuchia, Lào, Việt Nam và kết thúc ở Quảng Tây, Trung Quốc), Khu KTCK Mộc Bài chỉ cách TPHCM, trung tâm kinh tế lớn nhất của Việt Nam có 70 km và Thủ đô Phnom Penh (Campuchia) 170 km.

Với vị trí chiến lược, cùng các chính sách ưu đãi, Khu KTCK Mộc Bài từng được mệnh danh là “Thành phố mặt trời” với nhiều hoạt động giao thương sôi động.

Năm 2007, thời điểm phát triển rực rỡ, Khu KTCK Mộc Bài đã có hơn 2 triệu lượt khách trong nước và quốc tế đến tham quan, mua sắm tại đây. Doanh số bán hàng của các doanh nghiệp đạt 900 tỷ đồng. Có 56 dự án đã đăng ký đầu tư gồm 11 đầu tư nước ngoài (FDI) và 22 dự án trong nước đã góp phần giải quyết việc làm cho hơn 17.500 lao động…

Có mặt tại Khu KTCK Mộc Bài những ngày cuối tháng 5/2022, chúng tôi ghi nhận cảnh đìu hiu vắng vẻ của khu vực từng được xem là "trung tâm mua sắm". Các siêu thị, cửa hàng miễn thuế trong tình trạng cửa đóng, then cài, những chỗ còn hoạt động thì chỉ còn lèo tèo ít mặt hàng giá trị thấp...

Hai bên trục đường chính như Xuyên Á và 75A, xung quanh Khu KTCK chỉ còn lại một vài quán cà phê, cửa hàng sửa chữa ô tô và một ít quán cơm bình dân dành cho tài xế xe tải, container chở hàng qua Campuchia.

Bến xe của cửa khẩu trống vắng. Nhiều tuyến đường bắt đầu xuống cấp, mặt đường xuất hiện "ổ trâu", "ổ voi”, hệ thống đèn chiếu sáng hư hỏng... Các dự án nhà ở liền kề nằm trong khu trung tâm đô thị cửa khẩu đang lâm vào cảnh hoang tàn đổ nát. Hàng chục căn nhà được xây dựng khang trang, bề thế trị giá hàng trăm tỷ đồng bị đập bỏ dang dở, cỏ mọc um tùm bao phủ lấy những khối xi măng cốt thép đã rỉ sét…

Thừa nhận “mọi hoạt động của doanh nghiệp đang ở mức duy trì”, bà Nguyễn Thanh Thùy Dung, Trưởng phòng Nhân sự Công ty TNHH Thế Kỷ Vàng cho biết: là doanh nghiệp đầu tư hệ thống siêu thị miễn thuế lớn tại Khu KTCK Mộc Bài, nhưng sau giai đoạn kinh doanh nhộn nhịp, sầm uất, tháng 5/2012, siêu thị miễn thuế đã phải tạm dừng hoạt động. Hiện doanh nghiệp phải thu hẹp hoạt động kinh doanh, doanh thu tương đối thấp. Hoạt động kinh doanh dịch vụ Bãi đậu xe container của công ty với lượng xe trung bình khoảng 100 xe/ngày chưa đáp ứng hết được lưu lượng xe tại khu vực cửa khẩu Mộc Bài.

Với những gì đang diễn ra có thể nói “Thành phố mặt trời” đã không còn tỏa sáng!

An Giang - Cầu nối chưa thông

Được xác định là 1 trong 9 Khu KTCK trọng điểm quốc gia, Khu KTCK An Giang (được thành lập và đi vào hoạt động từ năm 2008) có lợi thế rất lớn khi có đến 3 khu vực cửa khẩu được đưa vào trọng điểm là Tịnh Biên, Vĩnh Xương và Khánh Bình. Đây chính là 3 cửa ngõ quan trọng để hàngViệt Nam thâm nhập, lan tỏa sang thị trường Campuchia và xa hơn là tiểu vùng sông Mê Kông và Đông Nam Á.

Trao đổi với phóng viên Tạp chí Hải quan, ông Lâm Phú Tuấn, Giám đốc Công ty TNHH Đông Dương cho biết: Công ty TNHH Đông Dương là một trong những doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư thực hiện các dịch vụ tại Khu KTCK Tịnh Biên (An Giang). Doanh nghiệp đã đầu tư địa điểm kiểm tra, giám sát hàng hóa hơn 11.000 m2, trong đó gồm nhà làm việc của cơ quan Hải quan, kho chứa hàng hóa, kho tang vật. Thời gian vừa qua, địa điểm kiểm tra hàng hóa tập trung của Công ty TNHH Đông Dương đã thu hút được nhiều doanh nghiệp xuất nhập khẩu hàng hóa về đây chờ làm thủ tục hải quan. Doanh nghiệp cũng mạnh dạn đầu tư 8 băng chuyền phục vụ doanh nghiệp XNK lúa, gạo tại cửa khẩu.

Điểm kiểm tra hàng hóa XNK cửa khẩu Tịnh Biên, An Giang. Ảnh: Thu Dịu

Đầu tư kho bãi tại cặp cửa khẩu Khánh Bình - Chrey Thơm (An Phú, An Giang), Công ty TNHH MTV DV XNK Dương Lan đã rất thuận lợi trong việc thực hiện các dịch vụ thu hút hàng hóa vào bãi. Bà Dương Phương Lan, Giám đốc công ty cho biết: doanh nghiệp sẽ mở rộng đầu tư thêm kho bãi, mái che gia tăng dịch vụ phục vụ hàng hóa XNK của cư dân biên giới, doanh nghiệp.

Tuy nhiên điều các doanh nghiệp lo lắng, trăn trở, đó là hạ tầng cơ sở nói chung tại khu vực này chưa đồng bộ.

Theo kế hoạch 3 khu KTCK Tịnh Biên, Vĩnh Xương và Khánh Bình (tổng diện tích 26.500ha), sẽ được xây dựng với đầy đủ các phân khu chức năng như khu bảo thuế, kho ngoại quan, trung tâm thương mại, đô thị, chợ nông sản, vui chơi giải trí… Nhưng đến nay tổng vốn đầu tư cơ sở hạ tầng cho 3 khu KTCK mới chỉ khoảng 100 tỷ đồng, quá ít so với nhu cầu khoảng 1.000 tỷ đồng. Trong khi đó vốn ngân sách nhà nước hàng năm vỏn vẹn khoảng 10 tỷ đồng. Vì vậy hầu hết Khu KTCK nơi đây vẫn còn loay hoay với việc giải phóng mặt bằng. Chỉ khu KTCK Tịnh Biên là có cụm công nghiệp Xuân Tô diện tích 57ha đang xây dựng hạ tầng giai đoạn 1. Khu bảo thuế ở cửa khẩu, siêu thị miễn thuế được 5 nhà đầu tư ở An Giang và TPHCM đăng ký xây dựng.

Có thể thấy, giống như nhiều địa phương khác Khu KTCK An Giang đang trong cảnh “lực bất tòng tâm” với thực trạng vốn ít, đầu tư dàn trải, quá trình xây dựng cơ sở hạ tầng ì ạch, khó kêu gọi thu hút các nhà đầu tư. Trong khi đó hệ thống cơ sở hạ tầng giao thông huyết mạch nối An Giang với các tỉnh biên giới Campuchia chưa hoàn chỉnh ở cả 2 phía, gây cản trở không nhỏ đối với hoạt động giao thương.

Với mục đích thúc đẩy giao thương hàng hóa với Lào, Campuchia, hàng loạt Khu KTCK dọc tuyến biên giới với các nước này đã được hình thành. Nhưng sau nhiều năm thực hiện, tuy đã có giai đoạn phát triển nhộn nhịp, sầm uất, đến nay, khi thực tế cũng như chính sách thay đổi, hầu hết các địa bàn này đều đang khó khăn bế tắc, bộc lộ nhiều vướng mắc không dễ khắc phục, giải quyết.