Hoạt động soi chiếu hàng hóa tại Cục Hải quan Hải Phòng. Ảnh: Thái Bình

Lợi dụng thông thoáng để buôn lậu

Thống kê từ Tổng cục Hải quan cho thấy, trung bình số lượng tờ khai luồng Xanh đạt khoảng 7 đến 8 triệu tờ khai/năm, chiếm 66% tổng số tờ khai. Năm 2022, luồng Xanh là 9,48 triệu tờ khai, chiếm tỉ lệ 65,14%, giảm 1%; luồng Vàng là 4,45 triệu tờ khai, chiếm tỉ lệ 30,58%, tăng 0,79% và luồng Đỏ là 623,6 nghìn tờ khai, chiếm tỉ lệ 4,28%, tăng 0,21% so với cùng kỳ 2021.

Riêng trong 9 tháng đầu năm 2023, số lượng tờ khai luồng Xanh đạt trên 6,8 triệu tờ khai, chiếm tỉ lệ 66,6%, tăng 0,78% so với cùng kỳ năm trước. Số lượng tờ khai luồng Vàng đạt 3,03 triệu tờ khai, chiếm tỉ lệ 29,6%, giảm 0,07%; số lượng tờ khai luồng Đỏ đạt 351,6 nghìn tờ khai, chiếm tỉ lệ 3,43% và giảm 0,09% so với cùng kỳ năm trước.

Trên thực tế, thời gian thông quan cho tờ khai luồng Xanh rất nhanh, các công việc được thực hiện hoàn toàn thông qua Hệ thống thông quan tự động, do đó doanh nghiệp không phải đến cơ quan Hải quan và có thể trực tiếp lấy hàng tại cảng, tạo thuận lợi tối đa cho DN XNK.

Chính vì vậy, một số doanh nghiệp đã lợi dụng để thực hiện các hành vi buôn lậu, gian lận thương mại. Các phương thức, thủ đoạn chủ yếu như lợi dụng hệ thống phân luồng tự động, khi biết trước kết quả phân luồng Xanh, doanh nghiệp có thể xếp thêm hoặc dỡ bớt hàng nhằm gian lận, hợp thức hóa gian lận hoặc trà trộn hàng lậu vào. Ngoài ra, lợi dụng việc được miễn kiểm tra hồ sơ, kiểm tra thực tế để làm giả hồ sơ, chứng từ; khai báo sai về tên hàng, chủng loại, xuất xứ, loại hình; không khai hoặc khai thiếu mã văn bản pháp quy đối với hàng hóa phải quản lý chuyên ngành; khai báo vào nhóm mặt hàng đơn giản, nằm ngoài danh mục quản lý chuyên ngành của các bộ, ngành…

Qua công tác quản lý, lực lượng Hải quan nhận thấy việc kiểm soát hoạt động lợi dụng tờ khai luồng Xanh gặp nhiều khó khăn trong khi các đối tượng buôn lậu thường xuyên thay đổi phương thức thủ đoạn tinh vi. Do yêu cầu đảm bảo chính sách tạo thuận lợi thông thoáng cho hoạt động XNK nên cơ quan Hải quan phải giảm tỉ lệ kiểm tra, cũng như các biện pháp can thiệp trực tiếp trong hoạt động XNK, nên các đối tượng thường lợi dụng để vi phạm buôn lậu, trốn thuế. Số lượng tờ khai được Hệ thống phân luồng Xanh chiếm tỷ trọng lớn, trong khi đó nguồn lực, phương tiện, trang thiết bị để kiểm soát của cơ quan Hải quan còn hạn chế.

Soi chiếu trước khi thực hiện thủ tục hải quan

Nhằm kiểm soát và ngăn chặn kịp thời các hành vi vi phạm trong việc lợi dụng tờ khai luồng Xanh để buôn lậu, gian lận thương mại, Tổng cục Hải quan đã và đang quyết liệt triển khai đồng bộ thống nhất các biện pháp nghiệp vụ có tính phân lớp quản lý để kiểm soát, ngăn ngừa, phát hiện kịp thời các gian lận của doanh nghiệp trong việc phân luồng.

Đó là, tăng cường thu thập thông tin nghiệp vụ, xây dựng hồ sơ rủi ro, hồ sơ tuyến trọng điểm về hàng hóa NK trước khi hàng đến cảng và các dấu hiệu, tiêu chí đánh giá lô hàng rủi ro, tập trung phân tích thông tin E-manifest, lựa chọn soi chiếu trước thông quan để kịp thời, chủ động phát hiện các lô hàng vi phạm ngay khi cập cảng.

Cụ thể, kiểm tra không xâm nhập bằng soi chiếu trước khi thực hiện thủ tục hải quan đối với hàng hóa NK tại cửa khẩu nhập; soi chiếu đối với hàng hóa XK sau khi đã thông quan tại cửa khẩu xuất; kiểm tra sau thông quan; thanh tra chuyên ngành và các biện pháp nghiệp vụ phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới; đánh giá, phân loại mức độ tuân thủ, mức độ rủi ro của doanh nghiệp XNK để áp dụng các biện pháp quản lý hải quan phù hợp.

Đồng thời, thường xuyên rà soát, phân tích thông tin dữ liệu về tờ khai luồng Xanh; đối chiếu, đánh giá với thông tin doanh nghiệp trên Hệ thống thông tin quản lý rủi ro (CRMS) và các hệ thống dữ liệu trong toàn Ngành để sàng lọc, xác định trọng điểm các tờ khai rủi ro, doanh nghiệp trọng điểm theo các tiêu chí đánh giá.

Tăng cường xác lập, theo dõi, phân tích, đánh giá danh sách các lô hàng, doanh nghiệp trọng điểm theo từng chỉ số tiêu chí, áp dụng biện pháp kiểm tra soi chiếu trước đối với các lô hàng NK (chưa mở tờ khai) có dấu hiệu rủi ro theo tiêu chí. Phối hợp với các lực lượng trong và ngoài ngành đẩy mạnh thực hiện các biện pháp kiểm soát theo chuyên đề đặc biệt tại các địa bàn trọng điểm theo tuyến đường, ngành hàng, lĩnh vực, loại hình.