Thủy sản là một trong những mặt hàng XK điển hình phải đối diện với nhiều vụ kiện PVTM. Ảnh: Nguyễn Thanh.

Kiện chống bán phá giá dẫn đầu

Trước đây, chỉ những mặt hàng có kim ngạch XK lớn như thuỷ sản, da giày mới bị kiện, nhưng nay, ngay cả những mặt hàng có kim ngạch nhỏ cũng phải đối mặt với các vụ kiện. “Có thể nói, bất cứ hàng hoá XK nào cũng có khả năng là đối tượng bị điều tra áp dụng PVTM.

Theo Bộ Công Thương, tính đến ngày 15/10, có 141 vụ việc PVTM được khởi xướng điều tra bởi 18 quốc gia và vùng lãnh thổ đối với hàng hoá XK của Việt Nam. Trong số đó, Hoa Kỳ là nước khởi xướng điều tra nhiều nhất (27 vụ, chiếm khoảng 20%); thứ hai là Thổ Nhĩ Kỳ (20 vụ, chiếm khoảng 15%); thứ ba là Ấn Độ (17 vụ, chiếm khoảng 12%) và thứ tư là EU (14 vụ, chiếm khoảng 11%). Dẫn đầu là các vụ việc điều tra chống bán phá giá (81 vụ việc, chiếm 60%); tiếp đó là các vụ việc tự vệ (27 vụ, chiếm 18%), thứ ba là các vụ việc chống lẩn tránh thuế chống bán phá giá (19 vụ việc, chiếm 13%) và cuối cùng là các vụ việc chống trợ cấp (14 vụ việc, chiếm 9%). Các mặt hàng chịu nhiều biện pháp PVTM nhất phải kể tới là thủy sản (tôm, cá ba sa), sắt, thép...

Trao đổi với phóng viên Báo Hải quan, ông Chu Thắng Trung-Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) cho hay: Hàng hoá bị điều tra áp dụng biện pháp PVTM vô cùng đa dạng, từ các mặt hàng nông, thủy sản cho đến các sản phẩm công nghiệp chế biến, chế tạo. Trước đây, chỉ những mặt hàng có kim ngạch XK lớn như thuỷ sản, da giày mới bị kiện, nhưng nay, ngay cả những mặt hàng có kim ngạch nhỏ cũng phải đối mặt với các vụ kiện. “Có thể nói, bất cứ hàng hoá XK nào cũng có khả năng là đối tượng bị điều tra áp dụng PVTM”, ông Trung nói.

Đáng chú ý, các chuỗi giá trị sản xuất toàn cầu đang ngày càng được mở rộng và liên kết nhiều quốc gia với nhau. Vì vậy, các vụ kiện về PVTM phát sinh những xu hướng mới như kiện chùm (kiện đồng thời nhiều nước); kiện chống lẩn tránh thuế (kiện một nước để ngăn chặn khả năng lẩn tránh một biện pháp thuế đã áp cho nước khác); kiện đô-mi-nô (nước này kiện được thì nước khác cũng theo đó đi kiện); kiện kép (kiện đồng thời chống bán phá giá và chống trợ cấp) làm gia tăng số lượng các vụ kiện về PVTM.

Đứng từ góc độ DN, ngành hàng thường xuyên đối mặt với kiện PVTM, ông Nguyễn Văn Sưa-Phó Chủ tịch Hiệp hội thép Việt Nam (VSA) phân tích: Thời gian gần đây, chủ nghĩa bảo hộ thương mại nổi lên rầm rộ trên thế giới. Những vụ kiện PVTM mà ngành thép phải đối mặt đến từ các thị trường tương đối lớn như Hoa Kỳ, EU, một số nước trong khu vực ASEAN, thậm chí cả Liên minh kinh tế Á-Âu... Những vụ kiện này đã, đang và sẽ đặt ra khó khăn nhất định tới XK thép trong thời gian tới.

Đa dạng hóa thị trường

xuất khẩu

Xung quanh câu chuyện kiện PVTM, Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh cho hay: “Cùng với kim ngạch XK tăng trưởng nhanh chóng, đặc biệt trong bối cảnh xu thế bảo hộ thương mại có xu hướng gia tăng, các mặt hàng XK của Việt Nam cũng đang phải đối mặt với ngày càng nhiều các biện pháp PVTM. Cần nhìn nhận các biện pháp PVTM đối với các sản phẩm XK của ta là một xu thế khó tránh khỏi trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế”.

Để hạn chế các tác động tiêu cực của xu thế này đối với các DN Việt Nam, trong thời gian qua, Bộ Công Thương đã chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan thực hiện nhiều giải pháp. Cụ thể như giải pháp thường xuyên cập nhật với các DN và hiệp hội DN về xu hướng áp dụng các biện pháp PVTM để các DN nắm vững, có kế hoạch ứng phó hiệu quả, đồng thời xây dựng chiến lược kinh doanh hợp lý, thận trọng trong việc lên kế hoạch đầu tư, sản xuất, phát triển thị trường. Bên cạnh đó, giải pháp còn là nâng cấp Hệ thống cảnh báo sớm để đánh giá những mặt hàng XK có nguy cơ bị áp dụng biện pháp PVTM, từ đó giúp các DN chủ động điều chỉnh kế hoạch sản xuất và XK của mình và có biện pháp ứng phó kịp thời, hạn chế việc vướng phải các vụ kiện chống bán phá giá.

Ngoài ra, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh thông tin thêm: Bộ Công Thương cũng phối hợp chặt chẽ với DN trong quá trình xử lý các vụ kiện PVTM ngay từ giai đoạn đầu khi cơ quan điều tra của nước NK tiếp nhận đơn kiện cho đến khi khởi xướng điều tra, trả lời câu hỏi điều tra, thẩm tra tại chỗ, điều trần công khai và ra phán quyết. Một động thái khác được triển khai là theo dõi chặt chẽ quy trình điều tra của nước NK để đảm bảo các bước trong quy trình điều tra tuân thủ đầy đủ các quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), cam kết trong các điều ước quốc tế và nội luật của nước NK. Trong trường hợp phát hiện những điểm không tuân thủ, Bộ Công Thương đại diện cho Chính phủ Việt Nam tham vấn và yêu cầu cơ quan điều tra của nước NK kịp thời có sự điều chỉnh để bảo vệ quyền lợi chính đáng của các DN Việt Nam. Nếu những điểm không tuân thủ này không được điều chỉnh gây ảnh hưởng bất lợi đối với các DN Việt Nam, Bộ Công Thương sẽ xem xét kiến nghị Chính phủ cân nhắc đưa biện pháp chống bán phá giá mà nước NK áp dụng ra các cơ chế giải quyết tranh chấp phù hợp, trong đó có cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO. Cho tới nay, Việt Nam đã khiếu kiện 5 vụ việc ra WTO, trong đó 2 vụ đã kết thúc (với kết quả tích cực cho ngành thủy sản Việt Nam), 1 vụ đã kết thúc giai đoạn phúc thẩm (với kết quả thuận lợi cho ngành thép Việt Nam), 2 vụ đang trong quá trình xét xử (vụ việc chống bán phá giá cá tra và chương trình giám sát cá da trơn của Hoa Kỳ).

“Với phía DN, Bộ Công Thương khuyến nghị các DN nên trang bị những kiến thức cơ bản về pháp luật PVTM, đặc biệt là các quy định pháp luật về PVTM của các thị trường đang và sẽ XK; xây dựng chiến lược XK theo hướng đa dạng hoá thị trường XK, tránh phát triển quá nóng một thị trường; tăng cường cạnh tranh bằng chất lượng và hạn chế việc cạnh tranh bằng hàng giá rẻ; chuẩn bị nguồn lực để đối phó với các nguy cơ kiện PVTM có thể xảy ra bất kỳ lúc nào; đảm bảo chế độ ghi chép kế toán rõ ràng, tuân thủ các tiêu chuẩn kế toán quốc tế…”, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nói.

Nhìn nhận ở góc độ khác, theo ông Sưa, ngoài sự nỗ lực tự thân của DN như thường xuyên nâng cao hiểu biết về thương mại quốc tế; cấu trúc lại thị trường XK…, khi bị kiện ở nước ngoài nhiều, muốn phát triển, Việt Nam phải bảo vệ bằng được thị trường thép trong nước, ngăn cản việc NK các sản phẩm trong nước đã sản xuất được. Bởi vậy, ông Sưa đề nghị thời gian tới, Bộ Công Thương cần đẩy mạnh hơn nữa việc sử dụng công cụ PVTM nhằm bảo vệ sản xuất thép nội địa.