Chuyên gia kinh tế GS.TS. Trần Thọ Đạt, thành viên Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng Chính phủ.

Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã quyết định đấu thầu vàng trở lại sau 11 năm, theo ông, quyết định này tác động tới thị trường vàng như thế nào?

Trước tiên, chúng ta cần nhìn nhận giá trị lịch sử của Nghị định 24/NĐ-CP về quản lý thị trường vàng, chống vàng hoá. Hơn nữa, từ năm 2012 đến năm 2022, về cơ bản, giá vàng trong nước bám sát và tương quan với giá vàng thế giới. Nhưng từ giữa năm 2022 cho đến nay đã xảy ra hiện tượng chênh lệch cao giữa giá vàng SJC với giá vàng thế giới, có thời điểm lên tới 18 triệu đồng/lượng, trong khi giá vàng nhẫn, vàng 9999 về cơ bản vẫn tương quan với giá vàng thế giới.

Vấn đề nêu trên đã phản ánh hết sức rõ ràng mối quan hệ cung - cầu trên thị trường vàng cũng như tâm lý người tiêu dùng, nhà đầu tư. Vàng luôn được coi là kênh trú ẩn tài sản an toàn trong bối cảnh thị trường thế giới nhiều bất định nên vàng thế giới cũng đang trong xu hướng tăng nhanh, ảnh hưởng đến giá vàng trong nước, nhất là trong 3 tháng đầu năm vừa qua. Nhưng trong nước, vàng SJC được NHNN giao cho một công ty sản xuất và từ năm 2012 theo tôi được biết là không sản xuất nữa. NHNN cũng đấu thầu vàng miếng năm 2013 nhưng cũng dừng việc đấu thầu từ đó đến nay. Do vậy, nguồn cung vàng SJC là cố định, SJC lại mang tính độc quyền nên người dân hiểu SJC là vàng thương hiệu quốc gia, nhu cầu càng tăng cao hơn, dẫn đến giá vàng SJC kéo dài khoảng cách với giá vàng thế giới.

Thị trường vàng rất nhạy cảm với mọi thông tin chỉ đạo điều hành, quản lý thị trường từ cơ quan quản lý. Thời gian qua, mỗi khi có tín hiệu từ Chính phủ hay NHNN nói về việc sẽ can thiệp thị trường vàng thì giá vàng ngay lập tức giảm, nhưng sau đó, khi cơ quan quản lý không có hành động cụ thể thì giá vàng lại tăng trở lại với mức cao hơn, phản ánh đúng cung - cầu thị trường. Vì thế, khi Chính phủ, NHNN có những động thái quyết liệt hơn và được cụ thể bằng việc tổ chức đấu thầu vàng trở lại để tăng cung, giá vàng SJC đã tăng chậm lại và có sự điều tiết đáng kể. Hiện giá vàng SJC đang ngày càng thu hẹp khoảng cách với giá vàng thế giới, giảm xuống còn chênh lệch 5-7 triệu đồng mỗi lượng.

Tuy vậy, con số dự trữ vàng của NHNN là bao nhiêu không được công bố, theo tôi dự đoán thì khoảng 0,68% tổng dự trữ của Việt Nam nên nếu NHNN tổ chức đầu thầu vàng miếng thì mức dự trữ sẽ giảm xuống khoảng 0,5%. Như vậy, nguồn cung ra thị trường nhờ đấu thầu sẽ khoảng 23 tấn, trong khi theo thống kê từ Hiệp hội Kinh doanh vàng quốc tế thì giao dịch trên thị trường Việt Nam khoảng 40 tấn mỗi năm, nên nguồn cung vàng từ đấu thầu không phải con số lớn, nhưng sẽ tạo sự ổn định tâm lý cũng như tạo áp lực để giảm thiểu chênh lệch giữa giá vàng SJC và giá vàng thế giới.

NHNN quyết định tăng cung nhưng với thị trường vàng vẫn là chưa đủ, ông đánh giá như thế nào về quan điểm này?

Động thái gần đây của NHNN đã thể hiện rõ 2 quan điểm, một là tăng cung, hai là sẽ không độc quyền vàng miếng. Tôi cho rằng NHNN sẽ có cải thiện về vấn đề này, có thể thay đổi chính sách theo hướng để một số thương hiệu vàng khác có uy tín, có năng lực đã được các cơ quan chức năng thẩm định để kinh doanh vàng miếng. Việc sửa đổi Nghị định 24 là cần thiết, bởi mục tiêu chống vàng hoá đã thực hiện được thì những biện pháp quản lý mang tính hành chính không nên duy trì trong bối cảnh hiện nay.

Cùng với đó, thị trường vàng cần minh bạch hơn nữa. Câu chuyện về hàng loạt cửa hàng kinh doanh vàng nhỏ lẻ đóng cửa sau thông tin kiểm tra về hoá đơn điện tử là ví dụ. Nghĩa là kinh doanh mua bán vàng, đầu tư vàng cũng phải có hoá đơn, từ đó Nhà nước sẽ thu được thuế, nhất là khi giao dịch vàng thường có giá trị lớn nên càng cần phải minh bạch. Về mức thuế là bao nhiêu thì sẽ phải có sự tính toán để đảm bảo lợi ích hài hoà giữa Nhà nước và những người kinh doanh, mua bán vàng.

Ông có nói đến lượng vàng tích trữ trong dân còn nhiều, đâu là giải pháp để huy động lượng vàng này, thưa ông?

Văn hoá và tâm lý của người Việt Nam là muốn tích trữ vàng vật chất, có thể truyền từ đời này sang đời khác, nên có thông tin cho rằng lượng vàng trong dân có thể lên tới 400-500 tấn. Điều tra của Hiệp hội Vàng quốc tế cho thấy, mức độ ưa thích mua vàng của người Việt Nam thuộc mức cao so với nhiều quốc gia. Thực tế việc huy động lượng vàng trong dân đã nhiều lần được đặt ra và cũng có nhiều ý kiến khác nhau. Lượng vàng vật chất tích trữ trong dân được huy động sẽ tạo thành nguồn lực, nguồn vốn rất lớn cho nền kinh tế phát triển. Tuy nhiên, vấn đề này phụ thuộc vào nhiều yếu tố như cơ quan nào chịu trách nhiệm về mặt tài chính khi huy động, liệu có đủ tiền để trả lại cho người dân hay không… Bài toán này có quá nhiều tham số nên vẫn là vấn đề nan giải. Nhưng về lâu dài có thể tham khảo kinh nghiệm về giao dịch vàng tài khoản tại các ngân hàng, nhưng cũng cần đánh giá đầy đủ, toàn diện.

Một vấn đề nữa là nếu theo dõi phân tích từ các kênh thông tin tài chính sẽ nhận thấy, vàng là kênh đầu tư tài chính kém hiệu quả nhất, nên giá vàng đang tăng để tăng tính cạnh tranh với các tài sản tài chính khác. Diễn biến giá vàng thời gian qua cho thấy rủi ro rất lớn do đã tăng tới 17-20% so với đầu năm nên người đầu tư vàng phải rất thận trọng, nhất là nếu đầu tư mang tính đầu cơ. Vì thế, để giảm bớt đầu tư vào vàng, chính sách của Nhà nước cần phải làm sao để các phương thức đầu tư tài chính khác trở nên hấp dẫn hơn, đòi hỏi phải tăng giá trị và niềm tin của người dân vào đồng tiền Việt Nam và các kênh đầu tư tài sản tài chính khác.

Xin cảm ơn ông!