TS. Nguyễn Như Quỳnh, Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách tài chính, Bộ Tài chính phát biểu khai mạc Hội thảo.

Hội thảo có sự tham dự của gần 40 đại biểu là đại diện một số bộ, ngành; đơn vị thuộc và trực thuộc Bộ Tài chính; công ty kiểm toán…., nhà khoa học, chuyên gia kinh tế - tài chính.

Phát biểu khai mạc Hội thảo, TS. Nguyễn Như Quỳnh, Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách tài chính, Bộ Tài chính cho hay, hiện nay, Việt Nam nằm trong số 15 nước có số người hút thuốc lá cao nhất thế giới với khoảng 15,3 triệu người hút và 33 triệu người bị ảnh hưởng do hít khói thuốc thụ động.

Tại Việt Nam có khoảng 40 nghìn người tử vong mỗi năm vì các bệnh có liên quan đến thuốc lá. Đây là những con số cho thấy tác hại đáng báo động của thuốc lá đối với sức khỏe cộng đồng và xã hội. Chính vì vậy, việc phòng chống tác hại của thuốc lá hiện nay không còn là việc của mỗi cá nhân, mỗi gia đình mà của toàn xã hội, của cả quốc gia và đã trở thành hoạt động chung trên toàn thế giới.

TS. Nguyễn Như Quỳnh cho biết, nhận thức được tác hại của thuốc lá, các cơ quan chức năng của Việt Nam đã sớm vào cuộc nhằm tăng cường bảo vệ sức khỏe cho cộng đồng và xã hội, hạn chế ảnh hưởng của khói thuốc lá nơi công cộng.

Ngày 25/1/2013, Chính phủ ban hành Quyết định số 229/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Chiến lược Quốc gia phòng, chống tác hại thuốc lá đến năm 2020”; tiếp đó là “Chiến lược Quốc gia về phòng, chống tác hại thuốc lá đến năm 2030” được ban hành theo Nghị định số 568/QĐ-TTg ngày 24/5/2023. Thuốc lá hiện nay là mặt hàng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) tại Việt Nam với mức thuế suất 75% trên giá xuất xưởng.

Theo TS. Nguyễn Như Quỳnh, mặc dù đã thực hiện nhiều biện pháp, nhiều chương trình hành động nhưng kết quả thu được chưa cao, tỷ lệ người sử dụng thuốc lá tại Việt Nam có giảm nhưng tốc độ giảm khá khiêm tốn, từ mức 47,4% tỷ lệ hút thuốc ở nam giới vào năm 2010 xuống 45,3% vào năm 2015 và 42,3% vào năm 2020 (theo số liệu điều tra GATS). Một trong những lý do chính là do giá thuốc lá của Việt Nam nhìn chung còn thấp, hiện đứng thứ 157 trên tổng số 161 quốc gia theo đánh giá của WHO.

Đáng chú ý, thuế suất thuế TTĐB đối với thuốc lá tại Việt Nam hiện ở mức 75% giá xuất xưởng, tuy nhiên, tỷ lệ thuế tiêu dùng trong giá bán lẻ thuốc lá tại Việt Nam chỉ chiếm khoảng 38-39%, thấp hơn rất nhiều so với trung bình của các quốc gia có mức thu nhập trung bình (59%) và đa số các nước ASEAN (khoảng 60-70%), cũng như khuyến nghị của WHO và WB là khoảng 2/3 đến 3/4 giá bán lẻ.

Theo lãnh đạo Viện Chiến lược và Chính sách tài chính, để tăng cường hiệu quả phòng chống tác hại thuốc lá, tại Chiến lược cải cách hệ thống thuế đến năm 2030 được Chính phủ ban hành theo Quyết định số 508/QĐ-TTg ngày 23/4/2022 đặt ra giải pháp đối với chính sách thuế TTĐB là xây dựng lộ trình điều chỉnh tăng thuế đối với các mặt hàng thuốc lá, bia, rượu để hạn chế sản xuất, tiêu dùng và thực hiện các cam kết quốc tế; nghiên cứu áp dụng kết hợp giữa thuế suất theo tỷ lệ và mức thuế tuyệt đối (phương pháp hỗn hợp) đối với một số hàng hóa, dịch vụ chịu thuế TTĐB.

“Để đưa ra được phương án điều chỉnh chính sách thuế nói chung, thuế TTĐB đối với thuốc lá nói riêng hài hoà giữa các mục tiêu về ngân sách, sức khoẻ người tiêu dùng và hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, công tác nghiên cứu, phân tích, đánh giá tác động chính sách cũng như tìm hiểu kinh nghiệm của các quốc gia trên thế giới có vai trò rất quan trọng”, ông Nguyễn Như Quỳnh nhấn mạnh.

Chia sẻ về định hướng hoàn thiện chính sách Thuế TTĐB, trong đó có thuế TTĐB đối với thuốc lá, đại diện Vụ Chính sách Thuế (Bộ Tài chính) cho biết, việc sửa đổi, bổ sung thuế TTĐB là thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước, theo đó, Quyết định số 02/QĐ-TTg ngày 5/1/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược Dinh dưỡng Quốc gia giai đoạn 2021-2030 và tầm nhìn đến năm 2045 đã giao nhiệm vụ và giải pháp hoàn thiện cơ chế, chính sách về dinh dưỡng.

Tại quyết định này đã yêu cầu rà soát, xây dựng, hoàn thiện các quy định pháp luật, xây dựng quy định về ghi nhãn dinh dưỡng ở mặt trước bao bì sản phẩm đóng gói sẵn, hạn chế quảng cáo đối với thực phẩm không có lợi cho sức khỏe, đặc biệt đối với trẻ em, áp thuế TTĐB với đồ uống có đường.

Cùng với đó, Quyết định số 155/QĐ-TTg ngày 29/1/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Kế hoạch quốc gia phòng chống bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khỏe tâm thần giai đoạn 2022-2025 đã giao Bộ Tài chính nghiên cứu đề xuất mức thuế phù hợp đối với các sản phẩm đồ uống có đường, các thực phẩm không có lợi cho sức khỏe và các sản phẩm kinh doanh có điều kiện để hạn chế sử dụng các sản phẩm không có lợi cho sức khỏe.

Đáng chú ý, Quyết định số 568/QĐ-TTg ngày 24/5/2023 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030 đề ra mục tiêu “Giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá trong nhóm nam từ 15 tuổi trở lên xuống dưới 39% trong giai đoạn 2023 – 2025 và giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá trong nhóm nam từ 15 tuổi trở lên xuống dưới 36 % trong giai đoạn 2026 – 2030".

Cùng với đó, ngăn ngừa việc sử dụng các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, shisha và các sản phẩm thuốc lá mới khác trong cộng đồng; yêu cầu “Xây dựng lộ trình tăng thuế đối với các sản phẩm thuốc lá đảm bảo đến năm 2030 mức thuế đạt tỷ trọng trên giá bán lẻ theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế thế giới; quy định mức giá bán tối thiểu các sản phẩm thuốc lá, nghiên cứu, đánh giá hiệu quả của phương án tính thuế các sản phẩm thuốc lá trên giá bán lẻ để đạt mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá.

Tại hội thảo, bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam cho rằng phương pháp tính thuế hỗn hợp thuế TTĐB đảm bảo yếu tố điều chỉnh tăng thuế TTĐB theo lộ trình, góp phần hạn chế tiêu dùng thuốc lá bảo vệ sức khỏe cộng đồng và bảo vệ môi trường, giảm tỷ lệ hút thuốc lá trong nhân dân theo mục tiêu đặt ra đối với từng nhóm đối tượng theo chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại của thuốc lá.

Tuy nhiên, theo bà Cúc, đi đôi với việc áp dụng phương pháp tính thuế TTĐB hỗn hợp, tăng thuế theo lộ trình, để hạn chế sử dụng thuốc lá cần phải thực hiện đồng bộ, quyết liệt các biện pháp phi tính thuế như chống thuốc lá nhập lậu, thực hiện nghiêm vùng cấm hút thuốc lá, tăng tiền xử phạt vi phạm hành chính đối với việc hút thuốc lá…

Cũng tại hội thảo, các ý kiến đã tập trung thảo luận, đánh giá tổng quan về chính sách và quản lý thuế TTĐB đối với thuốc lá tại Việt Nam hiện nay, sự cần thiết của việc điều chỉnh thuế TTĐB đối với thuốc lá; chia sẻ kinh nghiệm, xu hướng các nước trên thế giới về việc điều chỉnh thuế TTĐB đối với thuốc lá; đánh giá tác động của việc điều chỉnh chính sách thuế TTĐB đối với thuốc lá đến kinh tế xã hội và NSNN; chia sẻ, thảo luận về định hướng chính sách thuế TTĐB đối với thuốc lá, một số gợi ý, kiến nghị trong việc xây dựng chính sách thuế TTĐB trong thời gian tới.