Ông có thể giới thiệu về thư mục được mở trên edoc, mục đích, đối tượng hướng tới là gì?

Hoạt động XNK hàng hóa ngày càng đa dạng kéo theo đó vấn đề vi phạm xảy ra trong lĩnh vực này cũng ngày càng phức tạp, tinh vi. Trong đó, không ít những vụ việc không chỉ dừng lại ở câu chuyện quản lý hành chính nữa mà đã phải xử lý theo con đường tố tụng hình sự. Tuy nhiên, việc xác định hướng xử lý theo vi phạm hành chính hay tội phạm hình sự không phải dễ dàng. Đây là một vấn đề “nóng”, đang rất được cơ quan Hải quan quan tâm, cũng là một vấn đề mà các đoàn thanh tra, kiểm tra ngoài Ngành có những kiến nghị, yêu cầu quyết liệt với cơ quan Hải quan.

Tại Chỉ thị số 1036/CT-TCHQ ngày 10/3/2023 của Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan yêu cầu nghiên cứu ban hành cẩm nang hướng dẫn, liệt kê các dấu hiệu có nguy cơ bỏ lọt giữa hành chính và hình sự, đưa ra dẫn chứng, vụ việc cụ thể để các đơn vị thực hiện thống nhất trong toàn Ngành. Đây là một trong những nội dung nằm trong chương trình công tác trọng tâm của Tổng cục Hải quan năm 2023. Đặc biệt, Vụ Pháp chế được giao chủ trì tham mưu tổ chức Hội nghị toàn Ngành thống nhất các thức phối hợp trong việc trao đổi, tham gia ý kiến chuyên môn; quan điểm và cách thức xác định dấu hiệu vi phạm hình sự/ hành chính trong lĩnh vực hải quan.

Ông Trần Việt Hưng, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế.

Trước khi tổ chức hội nghị, Vụ Pháp chế xây dựng thư mục với tiêu đề “RÚT KINH NGHIỆM XỬ LÝ CÁC VỤ VIỆC VPHC CÓ DẤU HIỆU TỘI PHẠM HÌNH SỰ TRONG LĨNH VỰC HẢI QUAN”. Thư mục nhằm hỗ trợ cho tất cả CBCC Hải quan, đặc biệt là các công chức trực tiếp làm công tác XLVPHC, chống buôn lậu tham khảo các kinh nghiệm; nhận thức được những phức tạp, bất cập trong vấn đề xử lý hành chính những vụ việc có dấu hiệu tội phạm; nhận thức được và thực sự chú trọng đến việc xác định hướng xử lý đối với vụ việc vi phạm cụ thể. Đồng thời, đảm bảo cho việc XLVPHC trong lĩnh vực hải quan đúng với tình tiết thực tế của vụ việc và phù hợp với quy định của pháp luật; đảm bảo nguyên tắc xử lý “đúng người, đúng tội”, không hình sự hóa các quan hệ kinh tế cũng như không hành chính hóa các vụ việc có dấu hiệu hình sự. Các đơn vị có thể nghiên cứu, chủ động tham khảo để vận dụng phù hợp với địa bàn, loại hình, tình huống phát sinh ở đơn vị mình.

Thư mục được đặt trong phần Sổ tay nghiệp vụ gồm 7 phần tương ứng với các vụ việc vi phạm trong các mảng nghiệp vụ cụ thể như: các vụ vi phạm về thuế, các vụ vi phạm về kiểm soát hải quan, các vụ vi phạm về chính sách quản lý mặt hàng…

Vậy theo ông tiêu chí lựa chọn những vụ việc điển hình này là gì?

Trong hàng chục nghìn vụ VPHC xảy ra trung bình mỗi năm, việc lựa chọn một vụ việc để gọi “điển hình”, đưa vào thư mục chung cho toàn Ngành phải đáp ứng các tiêu chí: trước hết là vụ việc phải đặc thù cho địa bàn, lĩnh vực hoạt động, loại hình XNK, ví dụ: ở tuyến đường hàng không thì vụ việc điển hình là vi phạm về khai hải quan của người XNC, ở tuyến biên giới đường bộ là vi phạm về kiểm soát hải quan, hay đối với loại hình gia công, sản xuất XK thì vi phạm phổ biến về thuế…

Tiếp theo, vụ việc điển hình được lựa chọn và đưa vào cẩm nang theo hai hướng: hướng thứ nhất, vụ việc có quy trình xử lý rõ ràng, hồ sơ thiết lập chặt chẽ, thể hiện được quan điểm của cơ quan Hải quan, có quan điểm, ý kiến của cơ quan tiến hành tố tụng về đánh giá dấu hiệu tội phạm. Theo đó, có cả vụ việc đã ban hành Quyết định xử phạt vi phạm hành chính, có vụ việc có quyết định khởi tố hình sự, có cả vụ việc có bản án hành chính/quyết định của Tòa án về việc quyết định xử phạt của cơ quan Hải quan bị khởi kiện; hướng thứ 2: vụ việc xử lý còn sơ sài, thiếu chặt chẽ trong thiết lập hồ sơ, căn cứ xử lý không rõ, thậm chí quan điểm xử lý của cơ quan Hải quan hoặc cơ quan tiến hành tố tụng chưa phù hợp.

Thư mục này có được cập nhật thường xuyên không, thưa ông?

Ngoài những vụ việc do các đơn vị cung cấp, Vụ Pháp chế là đơn vị chủ trì còn chủ động thu thập, đánh giá trên cơ sở các hồ sơ vụ việc Vụ Pháp chế trực tiếp tham gia hướng dẫn, phối hợp với các đơn vị trong ngành liên quan đến công tác XLVPHC. Vụ Pháp chế cũng là đơn vị đưa ra những đánh giá, bài học kinh nghiệm dưới góc nhìn tổng thể của đơn vị được giao tham mưu, hướng dẫn, kiểm tra về công tác XLVPHC trong toàn Ngành.

Định kỳ vào quý 4 hàng năm hoặc đột xuất (theo yêu cầu công tác), các đơn vị trực tiếp làm công tác XLVPHC cung cấp cho Vụ Pháp chế những nội dung có liên quan đến các vụ việc XLVPHC hoặc hình sự điển hình mà đơn vị đã thực hiện hoặc hướng dẫn thực hiện.

Kể từ ngày 31/8, thư mục này được mở trên hệ thống edoc. Ảnh: H.Nụ

Vụ Pháp chế rất mong muốn đây thực sự là một cẩm nang “sống” được duy trì, quan tâm thường xuyên và phát huy được hiệu quả trong thực tiễn công tác XLVPHC của ngành Hải quan.

Ông có đánh giá, nhận định gì về khả năng áp dụng của cẩm nang này?

Cẩm nang là tập hợp những vụ việc vi phạm có dấu hiệu tội phạm đã được cơ quan Hải quan quyết định XLVPHC hoặc một số vụ việc có quyết định khởi tố vụ án hình sự. Sau mỗi vụ việc, Vụ Pháp chế đã rút ra đánh giá và bài học kinh nghiệm. Đặt trong tổng thể cả Ngành với nhiều loại hình, địa bàn XNK, các đơn vị sẽ tự nhận thấy cách thức điều tra, xác minh, thu thập tài liệu, chứng từ, đánh giá mức độ tin cậy của các chứng từ, tài liệu của mình đã đúng hướng, đảm bảo triệt để hay chưa.

Ngoài ra, qua các vụ việc có ý kiến của cơ quan tiến hành tố tụng, có thể đánh giá được cách thức phối hợp, sự tham gia của cơ quan tiến hành tố tụng khi xác định và đưa ra hướng xử lý vụ việc là ở mức độ nào? Có thực sự cần thiết và giải quyết triệt để được vấn đề hay không? Qua đó, tự bản thân công chức Hải quan, những người được pháp luật trao thẩm quyền XLVPHC hay khởi tố hình sự thật sự chủ động hơn nữa khi quyết định xử lý, đảm bảo nguyên tắc xử lý hành chính kịp thời, nghiêm minh, đúng quy định.

Các đơn vị có thể nghiên cứu, chủ động tham khảo để vận dụng phù hợp với địa bàn, loại hình, tình huống phát sinh ở đơn vị mình. Tuy nhiên, không giống như “án lệ” của Tòa án, cẩm nang này không có giá trị giải thích pháp luật hay làm rõ những quy định của pháp luật còn có cách hiểu khác nhau.

Xin cảm ơn ông!