Năm 2019 vẫn là một thử thách rất lớn cho các nhà máy chế biến và kinh doanh điều. Ảnh: ST.

Lượng tăng nhưng giá giảm

Theo Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản (Bộ NN&PTNT): Tính đến hết tháng 11, XK điều nhân ước đạt 342 nghìn tấn và với kim ngạch 3,1 tỷ USD, tăng 5,9% về lượng nhưng lại giảm 3,1% về giá trị so với cùng kỳ năm 2017. Hoa Kỳ, Hà Lan và Trung Quốc vẫn duy trì là 3 thị trường NK điều lớn nhất của Việt Nam chiếm thị phần lần lượt là 37,5%, 12,3% và 11,6% trong tổng giá trị XK. Về mặt giá cả, lũy kế từ đầu năm đến hết tháng 10, giá XK bình quân hạt điều ghi nhận đạt khoảng 9.297 USD/tấn, giảm 5% so với cùng kỳ năm trước.

Với tình trạng XK lượng tăng, giá giảm, có thể nói chế biến, XK hạt điều năm nay đang đi ngược xu thế với nhiều mặt hàng nông sản XK chủ lực như lúa gạo, rau quả... Tuy nhiên, điểm nhức nhối, đáng nói trong câu chuyện của ngành điều vẫn là vấn đề nguồn nguyên liệu. Điểm mặt những con số cụ thể dễ thấy, 11 tháng năm 2018, dù lượng NK điều thô đã giảm hơn 8% cả về lượng cũng như giá trị so với cùng kỳ năm 2017, song Việt Nam cũng đã NK tất cả 1,14 triệu tấn với giá trị tương ứng lên tới 2,25 tỷ USD.

XK không mấy suôn sẻ, tại thị trường nội địa, theo Hiệp hội Điều Việt Nam (Vinacas): Trong tuần này, mua bán nguyên liệu thô trầm lắng hơn. Do giá nhân sụt giảm, mức giá điều thô hiện nay trở nên kém hấp dẫn và đối mặt sự thờ ơ từ phía các nhà máy, trừ một số nhà máy thiếu nguyên liệu và có nhu cầu, do đã ký được hợp đồng xuất nhân lúc giá nhân lên cao vào tháng 11. "Năm 2018 sắp kết thúc và tết Nguyên Đán cũng cận kề, chỉ còn khoảng 1,5 tháng nữa là gần như 100% nhà máy sẽ vào dịp nghỉ Tết. Với thực tế nhiều lò chẻ đã nghỉ sản xuất, nhu cầu nguyên liệu không còn cao thì khó có khả năng có sự biến động đột phá đi lên của giá điều thô trong nước trong thời điểm hiện nay cho đến sau tết Âm lịch, cũng như trong thời gian tiếp theo trong vụ thu hoạch 2019 tại Việt Nam, Campuchia, Tây Phi", đại diện Vinacas cho hay.

Nhìn nhận chung về ngành điều, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT cũng phải thừa nhận, một trong những bất cập nổi cộm là hiện Việt Nam phải NK tới 70% nguyên liệu cho ngành điều. Đây là cây trồng duy nhất mà Việt Nam phải nhập nguyên liệu. Bên cạnh đó, năng suất cây điều Việt Nam mặc dù so với thế giới gấp đôi, nhưng so với cây trồng khác và so với yêu cầu người nông dân thì còn phải nâng lên nữa. Nếu không làm được, cây điều sẽ không còn chỗ đứng ở Bình Phước và ở các tỉnh Đông Nam Bộ cũng như một số tỉnh ở Tây Nguyên.

Giá điều khó đi lên

Không mấy khả quan trong năm 2018, dự báo 2019 cũng không phải là một năm suôn sẻ của ngành chế biến, XK hạt điều. Khó khăn bắt nguồn trước tiên từ chính nguồn cung nguyên liệu. Theo Vinacas: Đã có thông tin, Chính phủ Tanzania tiếp tục cấm XK điều thô niên vụ 2018/2019. Chính phủ đang đàm phán liên doanh với 8 công ty trong nước và ngoài nước tham gia chế biến điều nhân tại Tanzania. Theo số liệu từ Chính phủ Tanzania, cả nước hiện có 23 nhà máy chế biến điều, nhưng chỉ có 8 là còn hoạt động.

Về vấn đề này, Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản thông tin thêm: Các quốc gia sản xuất điều thô ở châu Phi hiện cũng đang chuẩn bị lập kế hoạch chế biến sâu, nâng cao giá trị hạt điều. Tanzania và châu Phi hiện đều là những nguồn cung điều thô lớn trên thị trường quốc tế. Chính sách thay đổi của các thị trường này chắc chắn sẽ tác động nhất định tới ngành chế biến, XK hạt điều Việt Nam. Do vậy, một số chuyên gia khuyến cáo, các DN cần liên kết chặt chẽ với nông dân để chủ động nguồn nguyên liệu thô chất lượng phục vụ chế biến và XK.

Theo ông Phạm Văn Công-Chủ tịch Vinacas: Nhìn chung, bên cạnh cơ hội, năm 2019 vẫn là một thử thách rất lớn cho các nhà máy chế biến và kinh doanh điều. Thời gian tới, giá điều thô có xu hướng đi xuống sâu khi vào vụ. Về điều nhân, giá sẽ tiếp tục trầm lắng cho đến tháng 3-4/2019 khi các nhà rang chiên bắt đầu hợp đồng mua hàng cho năm 2019. Năm 2018 đã chứng minh, các nhà rang chiên và tiêu thụ Âu Mỹ đã áp dụng chiến thuật không mua xa như các năm trước. "Điều này đặt ra tình thế khó khăn cho nhà chế biến, XK Việt Nam, đòi hỏi nhà sản xuất phải thật năng động tích cực tìm thị trường tiêu thụ nhân. Đồng thời, các nhà chế biến, XK hạt điều cần có một giải pháp đồng bộ, từ nâng cao năng lực cạnh tranh, đáp ứng chất lượng, vệ sinh an toàn thực phẩm, giao hàng đúng hạn, hoàn thiện chứng từ XK nhanh và chính xác, chấn chỉnh dịch vụ hậu mãi,…", ông Công nói.

Về lâu dài, liên quan tới vấn đề nguồn nguyên liệu cho ngành chế biến, XK hạt điều, theo Bộ NN&PTNT, có 10 tỉnh trồng điều trọng điểm, chiếm 94% diện tích trồng điều cả nước phải tập trung rà soát lại quy hoạch và thực hiện tái cơ cấu ngành điều phù hợp với từng vùng, từng địa phương. Đối với những vườn điều già cỗi tại các vùng có lợi thế sản xuất thì thực hiện trồng tái canh hoặc ghép cải tạo. Ngoài ra, Bộ NN&PTTN đang phối hợp với Bộ Nông nghiệp Campuchia thực hiện xây dựng vùng nguyên liệu điều và cam kết Việt Nam sẽ NK toàn bộ sản lượng điều thu hoạch được nhằm nâng cao sản lượng điều nguyên liệu có chất lượng cao phục vụ ngành chế biến điều trong nước.