Chi cục Hải quan Ninh Bình (Cục Hải quan Hà Nam Ninh) cử công chức trực tiếp xuống DN nắm bắt tình hình hoạt động và xử lý các vướng mắc phát sinh. Ảnh: H.Nụ

Khó khăn từ nhiều phía

Theo nhận định của nhiều chuyên gia kinh tế, 6 tháng đầu năm, chiến sự tại Nga – Ukraine diễn biến phức tạp khiến nền kinh tế thế giới phục hồi chậm cùng với việc thắt chặt chính sách tiền tệ dẫn đến xu hướng mua sắm của người tiêu dùng trên thế giới giảm mạnh. Đồng thời, chuỗi cung ứng toàn cầu tiếp tục đứng trước nguy cơ bị gián đoạn, đứt gãy, dẫn tới nhiều hệ lụy cho hoạt động XNK và tăng trưởng kinh tế. Các nền kinh tế lớn là đối tác XK của Việt Nam như Hoa Kỳ, EU giảm chi tiêu mua sắm các sản phẩm thông thường và xa xỉ khiến khối lượng đơn đặt hàng giảm, đặc biệt là đối với các ngành như dệt may, da giày, sản xuất giường, tủ, bàn, ghế, sản xuất kim loại. Trong khi đó, giá xăng dầu liên tục biến động.

Những yếu tố trên đã dẫn đến tổng trị giá XNK hàng hóa của Việt Nam 6 tháng đầu năm ước đạt 316,64 tỷ USD, giảm 15,1% so với cùng kỳ năm trước; tổng trị giá XNK chịu thuế của cả nước trong 6 tháng đầu năm giảm 21,3%. Trong đó, kim ngạch NK chịu thuế đạt 58,4 tỷ USD, giảm 21% và kim ngạch XK chịu thuế đạt 3,5 tỷ USD, giảm 24% so với cùng kỳ năm trước.

Đáng chú ý, một số nhóm hàng có kim ngạch NK có thuế giảm mạnh, điển hình là nhóm các mặt hàng nguyên liệu, máy móc thiết bị, phụ tùng NK phục vụ sản xuất như: than, hóa chất và sản phẩm hóa chất, chất dẻo, sắt thép, nguyên phụ liệu dệt may, linh kiện điện tử, linh kiện ô tô… chiếm 47,2% tổng kim ngạch NK có thuế, đã giảm 26,7% so với cùng kỳ, làm giảm thu ngân sách khoảng 21.400 tỷ đồng so với cùng kỳ năm 2022.

Hay như nhóm xăng dầu NK đạt 4,2 triệu tấn, trị giá đạt 3,3 tỷ USD, tăng 11% về lượng nhưng giảm 16% về trị giá, làm giảm thu khoảng 2.600 tỷ đồng so với cùng kỳ năm 2022.

Mặc dù vậy, một số nhóm hàng cũng có kết quả thu NSNN khả quan, nổi bật trong đó là nhóm hàng ô tô nguyên chiếc các loại với kim ngạch NK có thuế đạt 70.792 nghìn chiếc, trị giá đạt 1,63 tỷ USD, tăng 11,4% về lượng và tăng 4,7% về trị giá, giúp tăng thu 5.100 tỷ đồng; mặt hàng dầu thô đạt 5,9 triệu tấn, trị giá đạt 3,6 tỷ USD, tăng 41% về lượng và tăng 10% về trị giá, tăng thu 570 tỷ đồng so với cùng kỳ năm 2022.

Theo đánh giá của Cục Thuế XNK, tính đến 30/6, số thu NSNN của 10 cục hải quan tỉnh, thành phố có số thu lớn trong toàn Ngành đạt 162.042 tỷ đồng, bằng 43,52% dự toán được giao, giảm 15,5% so với cùng kỳ năm 2022. Điển hình phải kể đến như Cục Hải quan Đồng Nai có mức giảm cao nhất 30,64%; Cục Hải quan Hà Tĩnh giảm 29,01%; Cục Hải quan Bình Dương giảm 28,03%; Cục Hải quan Bà Rịa - Vũng Tàu giảm 24,44%; Cục Hải quan Bắc Ninh giảm 20,04%... Nguyên nhân khiến số thu tại 10 đơn vị này giảm là do kim ngạch NK nhóm mặt hàng nguyên liệu, máy móc thiết bị NK phục vụ sản xuất như than, sản phẩm hóa chất, chất dẻo giảm từ 20%-50% so với cùng kỳ năm 2022.

Ghi nhận thực tế cho thấy, đơn hàng XK giảm nên nhu cầu NK nguyên phụ liệu phục vụ sản xuất của các DN cũng giảm theo. Cụ thể, tổng kim ngạch XNK hàng hóa được làm thủ tục tại Hải quan Hà Nội chỉ bằng 87,8% so với cùng kỳ năm 2022, theo đó, số thu NSNN của đơn vị trong 6 tháng đầu năm chỉ đạt 14.178 tỷ đồng, bằng 42,8% dự toán và giảm 15,48% cùng kỳ năm 2022.

Tương tự, tại Cục Hải quan TP. Hồ Chí Minh, tổng trị giá kim ngạch XNK giảm 20,34%. Nhiều mặt hàng chính giảm thu như xăng dầu giảm 18,73%; máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện NK giảm 41,34%; sắt thép các loại NK giảm 36%... đã kéo số thu của đơn vị giảm tới 4.000 tỷ đồng.

Thực trạng XNK có dấu hiệu chững lại do nhiều DN không có đơn hàng từ nước ngoài cũng được ghi nhận tại nhiều đơn vị hải quan địa phương như: Bắc Ninh, Bình Dương, Đồng Nai, Hải Phòng, Thanh Hóa…

Ngoài ra, theo đánh giá của Cục Thuế XNK, trong tháng 6 số thu của toàn Ngành giảm 1,66% so với tháng 5 là do Cục Hải quan Quảng Nam thực hiện hoàn thuế linh kiện ô tô theo Điều 7a, 7b Nghị định 101/2021/NĐ-CP với mức hoàn gần 1.000 tỷ đồng.

Trước tình hình đó, ngành Hải quan đã nắm bắt hoạt động sản xuất kinh doanh của các DN để xây dựng kế hoạch thu ngân sách, phân bổ chỉ tiêu cho các đơn vị; triển khai đồng bộ và quyết liệt các giải pháp tạo thuận lợi thương mại, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, chống thất thu… Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khách quan, kết quả thu của toàn Ngành vẫn giảm mạnh. Theo đó, tổng số thu NSNN của toàn Ngành trong 6 tháng đầu năm chỉ đạt 183.744 tỷ đồng, bằng 43,23% dự toán, giảm 19,19% so với cùng kỳ năm 2022.

5 nhóm giải pháp

Những chỉ số giảm thể hiện trong 6 tháng đầu năm cho thấy, công tác thu NSNN của ngành Hải quan trong 6 tháng cuối năm là hết sức khó khăn. Để hoàn thành nhiệm vụ năm 2023, Tổng cục Hải quan yêu cầu các đơn vị trong toàn Ngành tiếp tục tập trung rà soát các hoạt động trên địa bàn quản lý và tình hình kinh doanh của DN để dự toán số thu; theo dõi, quản lý sát tình hình thu nộp ngân sách, chú trọng tạo nguồn thu mới; chủ động liên hệ với DN để nắm bắt tình hình hoạt động kinh doanh, hỗ trợ DN trong trường hợp cần thiết.

Trong đó, lãnh đạo Tổng cục Hải quan yêu cầu các đơn vị thuộc và trực thuộc triển khai quyết liệt 5 nhóm giải pháp.

Thứ nhất, tiếp tục cải cách thủ tục hành chính, hiện đại hóa công tác hải quan, tạo thuận lợi thương mại và các hoạt động XNK, rút ngắn thời gian, chi phí thông quan hàng hóa. Trong đó, thực hiện có hiệu quả Quyết định số 123/QĐ-TCHQ ngày 31/1/2023 với mục tiêu giảm tỷ lệ luồng Vàng, luồng Đỏ… và giảm 10% thời gian thông quan hàng hóa…

Thứ hai, tiếp tục áp dụng các chuẩn mực quốc tế, quy trình quản lý hải quan hiện đại nhằm tạo thuận lợi tối đa cho cộng đồng DN nhưng vẫn đảm bảo giám sát, quản lý chặt chẽ theo đúng quy định.

Thứ ba, tăng cường các biện pháp chống thất thu qua công tác kiểm tra, giám sát. Theo đó, tập trung nguồn lực triển khai đồng bộ chống thất thu về số lượng, trọng lượng, chủng loại, tên hàng hoá; tăng cường sử dụng máy soi, chiếu để phát hiện bước đầu các nghi vấn; thực hiện đồng bộ các giải pháp quản lý hàng bách hoá NK theo đúng chỉ đạo tại công văn số 119/TCHQ-GSQL về nâng cao hiệu lực kiểm tra, kiểm soát hải quan. Đồng bộ các biện pháp quản lý trị giá hải quan cả trong thông quan và sau thông quan; ngăn chặn, xử lý kịp thời các trường hợp kê khai trị giá hải quan bất hợp lý để gian lận, trốn thuế; thường xuyên rà soát để kịp thời phát hiện và xử lý đối với các trường hợp cùng một mặt hàng nhưng kết quả phân tích, phân loại không thống nhất trong phạm vi chi cục; cục hải quan tỉnh, thành phố và Cục Kiểm định hải quan; tăng cường các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác chống gian lận, giả mạo xuất xứ…; kiểm soát chặt chẽ công tác miễn thuế, giảm thuế và hoàn thuế, đảm bảo việc miễn thuế, giảm thuế và hoàn thuế đúng đối tượng, đúng chính sách, đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra việc chấp hành pháp luật.

Thứ tư, rà soát, phân loại, thu hồi và xử lý các khoản nợ thuế phát sinh trước ngày 1/1/2023 theo 4 nhóm: nhóm nợ khó thu; nhóm nợ chờ xử lý; nhóm nợ được khoanh; nhóm nợ có khả năng thu hồi. Đồng thời áp dụng các giải pháp phù hợp theo quy định đối với từng nhóm nợ theo đúng hướng dẫn.

Thứ năm, thực hiện nghiêm các quy định về chính sách tài khóa và các kết luận, kiến nghị của các đoàn thanh tra, kiểm toán, Ủy ban Kiểm tra Trung ương; tăng cường công tác kiểm tra nội bộ và tự kiểm tra nội bộ.