BHXH Việt Nam đã yêu cầu BHXH các tỉnh, thành phố tiếp tục tăng cường kiểm soát để phát hiện dấu hiệu trục lợi từ việc thu gom, mua bán sổ BHXH.. Ảnh minh họa: ST

Quyền lợi của người lao động bị ảnh hưởng

Thời gian qua, nhiều kẻ gian lợi dụng quy định cho phép ủy quyền nhận lương hưu, trợ cấp BHXH để lôi kéo người lao động (NLĐ) mua bán sổ BHXH kèm giấy ủy quyền nhận trợ cấp, từ đó rút một lần, hưởng chênh lệch. Theo phản ánh tại nhiều địa phương có khu công nghiệp lớn, tập trung đông lao động như TPHCM, Bình Dương, Đồng Nai… đã xuất hiện tình trạng công nhân rao bán sổ BHXH dưới hình thức ủy quyền, cam kết không đi làm và nếu hủy kèo rút lại sổ sẽ phải đền tiền gấp đôi. Giá thu gom, mua bán, cầm cố sổ BHXH chỉ bằng 30-50% so với giá trị được thanh toán BHXH một lần.

Báo cáo của các địa phương gửi Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cho thấy, thực tế hiện nay có tình trạng thu gom mua bán, cầm cố sổ BHXH với giá thấp hơn rất nhiều so với giá trị được thanh toán BHXH một lần, dưới hình thức ủy quyền làm thủ tục đề nghị giải quyết hưởng BHXH một lần, dẫn đến quyền lợi của NLĐ bị ảnh hưởng, đã phát sinh tranh chấp dân sự, khiếu nại, tố cáo trong việc cho vay, cầm cố… Tình trạng này kéo dài khiến NLĐ mất quyền lợi, dễ sa vào “tín dụng đen” và nảy sinh tranh chấp gây mất trật tự xã hội.

Theo quy định tại Khoản 2 Điều 2 Bộ luật Dân sự: “Quyền dân sự chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng”. Như vậy, quyền mua bán, cầm cố là quyền dân sự, do đó khi phát sinh tranh chấp thì một trong những cơ sở pháp lý để cơ quan có thẩm quyền giải quyết tranh chấp là căn cứ vào việc hành vi này có bị pháp luật nghiêm cấm hoặc hạn chế quyền hay không. Trong khi đó, sổ BHXH không phải là một loại giấy tờ tùy thân, một loại tài sản hoặc một loại giấy tờ chứng nhận quyền sở hữu đối với tài sản (như giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, cổ phiếu hay sổ tiết kiệm…). Sổ BHXH là một loại giấy tờ ghi nhận quá trình tham gia BHXH, Bảo hiểm thất nghiệp (BHTN), Bảo hiểm y tế của NLĐ mà quá trình đó có sự tham gia đóng góp của cả NLĐ, người sử dụng lao động và sự hỗ trợ của Nhà nước (nếu có). Do đó, sổ BHXH không thể xem là một loại tài sản thuộc sở hữu của NLĐ có quyền định đoạt như mua bán, cầm cố, thế chấp…

Ngoài ra, nếu coi sổ BHXH là một loại tài sản và không thể quy định hạn chế quyền định đoạt đối với tài sản của NLĐ thì họ không chỉ có quyền mua bán, cầm cố, thế chấp sổ BHXH mà còn có quyền tặng, cho, thừa kế… sổ BHXH. Như vậy, theo BHXH Việt Nam việc chính sách BHXH quy định chế độ tuất sẽ không còn ý nghĩa. Điều này không phù hợp với bản chất của BHXH, đó là đảm bảo an sinh xã hội và có sự chia sẻ giữa những người cùng tham gia và khiến sổ BHXH trở nên giống với hợp đồng bảo hiểm thương mại.

Mua bán sổ BHXH có thể xử lý hình sự

Trước thực trạng trên, tại kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XV, Quốc hội đã thảo luận lần đầu về dự án Luật BHXH (sửa đổi) và dự kiến tại Kỳ họp thứ 7, Quốc hội sẽ thông qua dự án luật quan trọng, tác động tới hàng triệu NLĐ này.

Dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) đã quy định các hành vi bị nghiêm cấm liên quan tới BHXH, đó là: chiếm dụng tiền hưởng BHXH; cản trở, gây khó khăn hoặc làm thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của NLĐ, người sử dụng lao động; gian lận, giả mạo hồ sơ trong việc thực hiện BHXH.

Dự thảo luật cũng nêu rõ nghiêm cấm các hành vi sử dụng các quỹ BHXH không đúng quy định pháp luật; truy cập, khai thác, cung cấp trái pháp luật cơ sở dữ liệu về BHXH; báo cáo sai sự thật; cung cấp thông tin không chính xác về BHXH; xuyên tạc về chính sách BHXH.

Các hành vi như: cộng tác, bao che, giúp sức cho tổ chức, cá nhân khác thực hiện hành vi vi phạm pháp luật về BHXH hoặc cản trở người khác thực hiện nghĩa vụ đóng, không thực hiện quyết định xử phạt vi phạm hành chính, quyết định cưỡng chế thi hành quyết định hành chính về BHXH; chậm đóng, trốn đóng BHXH bắt buộc; cầm cố, mua bán sổ BHXH dưới mọi hình thức cũng bị nghiêm cấm.

Hiện Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội và BHXH Việt Nam đang tổng hợp ý kiến của các ban, ngành, địa phương về dự thảo Luật BHXH (sửa đổi). Trong các phương án đề cập, nhiều cơ quan, đơn vị và người dân tỏ ý đồng tình với đề xuất, để đảm bảo quyền lợi NLĐ cần có quy định cấm mua bán, cầm cố sổ BHXH. Theo đó, góp ý vào dự thảo Luật BHXH (sửa đổi), UBND tỉnh Thừa Thiên-Huế; Sở Lao động – Thương binh và Xã hội tỉnh Long An, Sở Lao động – Thương binh và Xã hội tỉnh Bắc Giang, Tập đoàn Điện lực Việt Nam… đề nghị bổ sung quy định: “Nghiêm cấm hành vi cầm cố, mua bán sổ BHXH; hành vi mượn hồ sơ, giấy tờ của người khác để tham gia quan hệ lao động và tham gia BHXH”.

Dưới góc độ quản lý, BHXH Việt Nam cho biết, BHXH là chính sách nhân văn, là trụ cột chính trong hệ thống an sinh xã hội nhằm bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc qua đời... Theo quy định của pháp luật hiện hành, sổ BHXH được cấp và giao cho từng người lao động giữ để theo dõi việc đóng, hưởng các chế độ BHXH gắn với nhân thân từng người lao động và là cơ sở để giải quyết các chế độ BHXH, BHTN, đặc biệt khi đủ điều kiện, người lao động sẽ được hưởng chế độ hưu trí và được cấp thẻ bảo hiểm y tế để an sinh, chăm sóc sức khỏe khi về già. Do đó, hoạt động mua bán, thu gom sổ BHXH dưới bất kể hình thức nào đều là hành vi trục lợi bất chính và bị xử lý nghiêm. Vừa qua, Trung tâm Truyền thông BHXH Việt Nam đã có công văn gửi Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an) đề nghị hỗ trợ xử lý nghiêm các hoạt động thu gom, mua bán sổ BHXH trên mạng xã hội. Bên cạnh đó, BHXH Việt Nam cũng yêu cầu BHXH các tỉnh, thành phố tiếp tục tăng cường kiểm soát để phát hiện dấu hiệu trục lợi từ việc thu gom, mua bán sổ BHXH.