Chế biến hạt điều XK. Ảnh: TTXVN

Nhập nhiều, xuất ít

Theo Đội Kiểm soát chống buôn lậu khu vực miền Nam (Đội 3), Cục Điều tra chống buôn lậu- Tổng cục Hải quan, qua các vụ vi phạm do cơ quan Hải quan phát hiện trong thời gian qua cho thấy, sai phạm phổ biến nhất đối với loại hình gia công, sản xuất XK là việc tự ý sử dụng nguyên phụ liệu, thành phẩm, phế liệu, máy móc thiết bị để gia công không đúng mục đích quy định nhằm trốn tránh nghĩa vụ thuế với Nhà nước…

Mới đây, Đội 3 đã kiểm tra và phát hiện một doanh nghiệp tại Bình Dương đã lợi dụng loại hình NK nguyên liệu để sản xuất sản phẩm XK (loại hình E31) buôn lậu hạt điều cực lớn. Chỉ trong thời gian từ 1/1/2017 đến 31/5/2022, Công ty D.P.T đã mở 515 tờ khai NK nguyên liệu sản xuất XK và đã NK số lượng trên 112.698 tấn hạt điều thô nguyên liệu, trị giá hàng hóa trên 3.606 tỷ đồng. Công ty đã XK trên 6.886 tấn hạt điều nhân tương đương trên 34.433 tấn hạt điều thô nguyên liệu. Số còn lại hơn 78.000 tấn hạt điều thô nguyên liệu, trị giá 2.500 tỷ đồng công ty đã tự ý bán vào thị trường nội địa, chiếm đoạt trên 124 tỷ đồng thuế của Nhà nước.

Đặc biệt, qua kiểm tra tra sau thông quan, cơ quan Hải quan đối chiếu sổ sách số lượng hàng tồn thực tế tại kho của doanh nghiệp với số tồn theo khai báo của cơ quan Hải quan đã phát hiện thiếu một lượng lớn nguyên phụ liệu. Điển hình, vào cuối năm 2022, sau khi khởi tố vụ án tội “Buôn lậu” liên quan đến Công ty TNHH MTV SXTM Phượng Chi (Bình Phước), Cục Kiểm tra sau thông quan (Tổng cục Hải quan) đã chuyển hồ sơ cho Công an Bình Phước tiếp tục điều tra, xử lý và cơ quan này đã ban hành quyết định khởi tố bị can và lệnh bắt tạm giam đối với Hoàng Văn Phi, Giám đốc công ty. Theo hồ sơ vụ việc, chỉ trong vòng gần 3 tháng (từ ngày 26/6/2020 đến ngày 5/9/2020), Hoàng Văn Phi sử dụng tư cách pháp nhân Công ty TNHH MTV SXTM Phượng Phi mở 8 tờ khai hải quan tại Chi cục Hải quan Chơn Thành (Cục Hải quan Bình Phước) theo loại hình E31 NK hơn 1.000 tấn hạt điều khô nguyên vỏ có xuất xứ từ các nước châu Phi, với tổng giá trị hàng hóa là hơn 25,4 tỷ đồng. Trong đó, Hoàng Văn Phi chỉ sản xuất chế biến 265 tấn hạt điều được 53 tấn điều nhân XK. Số hạt điều còn lại hơn 834 tấn, trị giá hơn 19 tỷ đồng, Phi đã tự ý bán vào nội địa, không khai báo với cơ quan Hải quan theo quy định.

Trước đó, từ kết quả kiểm tra sau thông quan, Cục Hải quan Bình Phước đã ra quyết định khởi tố vụ án hình sự về tội “buôn lậu” xảy ra tại Công ty TNHH MTV SXTM Tuấn Thịnh. Theo kết quả kiểm tra, từ ngày 23/1/2017 đến tháng 7/2022, công ty này mở 33 tờ khai NK trên 3.600 tấn điều thô (trị giá trên 166 tỷ đồng) theo loại hình E31, nhưng công ty chỉ sản xuất XK 53 tấn điều nhân. Căn cứ theo hồ sơ hải quan, lượng nguyên liệu điều thô chưa bóc vỏ thuộc các tờ khai NK loại hình E31 còn tồn là 2.828 tấn, nhưng không còn trong kho của doanh nghiệp.

Vi phạm chính sách

Không chỉ bán nguyên liệu, một số trường hợp doanh nghiệp còn tự ý bán hàng nghìn tấn phế phẩm vào thị trường nội địa, không khai báo với cơ quan Hải quan.

Qua kiểm tra 50 bộ hồ sơ NK điều nguyên liệu để sản xuất XK, Chi cục Kiểm tra sau thông quan phát hiện Công ty TNHH Điều Intersnack Việt Nam tự ý tiêu thụ nội địa gần 8.700 tấn điều nguyên liệu NK không đạt chất lượng để đưa vào sản xuất XK, trị giá số điều NK trên 214,1 tỷ đồng. Chi cục Kiểm tra sau thông quan đã ấn định truy thu hơn 10 tỷ đồng tiền thuế cho ngân sách nhà nước, đồng thời chuyển hồ sơ cho Công an TPHCM điều tra theo thẩm quyền.

Không dừng lại ở đó, thời gian qua, một số doanh nghiệp đã lợi dụng chính sách ưu đãi và tạo điều kiện thuận lợi trong thủ tục NK và thuế quan của nhà nước đối với các doanh nghiệp hoạt động sản xuất XK. Cụ thể, đối với các doanh nghiệp có cơ sở máy móc, thiết bị đáp ứng yêu cầu sản xuất hàng hóa XK, khi NK “Theo quy định tại Khoản 7, Điều 16 Luật số 107/2016/QH13 ngày 6/4/2016 về thuế XK, thuế NK nguyên liệu, vật tư, linh kiện NK để sản xuất hàng hóa XK không chịu thuế xuất NK, thuế giá trị gia tăng", một số doanh nghiệp sản xuất hạt điều đã tiến hành NK nguyên liệu theo loại hình E31. Tuy nhiên, sau khi hoàn thành thủ tục hải quan NK, doanh nghiệp không đưa vào sản xuất hoặc chỉ đem một phần nguyên liệu vào sản xuất để tạo ra sản phẩm XK, số nguyên liệu còn lại được đem bán vào thị trường nội địa, không làm thủ tục hải quan, không chuyển mục đích sử dụng theo quy định tại điều 21 Thông tư số 38/2015/TT- BTC ngày 25/3/2015 của Bộ Tài Chính (được sửa đổi tại khoản 10, Điều 1, Thông tư số 39/TT-BTC ngày ngày 20/4 2018 của Bộ Tài chính), nhằm hưởng lợi từ sự chênh lệch về thuế và chính sách mặt hàng, trong đó hoạt động NK nguyên liệu là hạt điều thô chiếm tỷ trọng lớn. Theo quy định tại biểu thuế xuất NK năm 2021, hàng hóa nguyên liệu là hạt điều thô chưa bóc vỏ, khi NK vào Việt Nam có thuế suất là 5%.

Nhiều cách đối phó

Với việc được hưởng chế độ miễn thuế NK và tạo điều kiện thuận lợi khi làm thủ tục NK, doanh nghiệp đã sử dụng các phương thức, thủ đoạn hết sức tinh vi để đối phó, gian lận, tránh sự phát hiện của cơ quan chức năng. Cụ thể, trước khi tiến hành hoạt động nhập nguyên liệu để bán vào nội địa, để đủ điều kiện trở thành doanh nghiệp NK nguyên liệu để sản xuất XK, một số doanh nghiệp thường mua, thuê đất, lắp đặt nhà xưởng, máy móc thiết bị sản xuất rồi đăng ký cơ sở sản xuất, nơi lưu giữ nguyên vật liệu sản xuất XK với cơ quan Hải quan quản lý để được công nhận là DN đủ điều kiện sản xuất XK, đủ điều kiện NK nguyện liệu (hạt điều thô) từ nước ngoài vào Việt Nam.

Sau khi được công nhận là doanh nghiệp đủ điều kiện sản xuất XK, các đối tượng NK nguyên liệu (hạt điều thô) về sau đó đem một phần vào sản xuất tạo ra sản phẩm XK theo loại hình E62 (sử dụng trong trường hợp xuất sản phẩm được sản xuất từ toàn bộ hoặc một phần nguyên liệu NK ra nước ngoài hoặc vào khu phi thuế quan (bao gồm trường hợp xuất cho thương nhân nước ngoài và được chỉ định giao hàng tại Việt Nam)) để tạo niềm tin với cơ quan Hải quan. Sau đó các đối tượng đã nhập ồ ạt nguyên liệu và bán vào nội địa cho các đối tác trong nước, không mở tờ khai hải quan NK, chuyển mục đích sử dụng, không kê khai và nộp thuế theo qui định nhằm chiếm đoạt về thuế NK và các quy định khác về chính sách mặt hàng. Tiếp đó, doanh nghiệp chuyển địa điểm cư trú, nhà máy sản xuất hoặc giải thể doanh nghiệp để gây khó khăn cho hoạt động điều tra, truy tìm doanh nghiệp.

Có trường hợp, các đối tượng mua, thuê đất, lắp đặt nhà xưởng, máy móc thiết bị sản xuất rồi đăng ký cơ sở sản xuất, nơi lưu giữ nguyên vật liệu sản xuất XK với cơ quan Hải quan quản lý. NK nguyên liệu hạt điều thô về và đem bán vào thị trường nội địa, sau đó mua hạt điều nhân để XK theo loại hình E62. Ngoài ra, còn có trường hợp dùng hạt điều thô NK theo E31 đổi lấy hạt điều nhân để XK. Các trường hợp này thực tế không đưa nguyên liệu vào sản xuất mà bán hoặc trao đổi lấy hạt điều nhân để XK (nhà máy, kho tàng nơi lưu giữ nguyên vật liệu chỉ là bình phong để che mắt cơ quan Hải quan). Khi kiểm tra số liệu XK, NK và báo cáo quyết toán nhập - xuất - tồn kho sẽ thấy trùng khớp về số liệu, nhưng thực chất là không có công đoạn sản xuất hoặc sản xuất lượng hàng ít hơn so với báo cáo để tạo ra sản phẩm XK mà việc đổi hạt điều thô lấy hạt điều nhân theo hình thức trao đổi cũng là một hình thức chuyển tiêu thụ nội địa trái phép nguyên liệu sản xuất XK.

Hoặc còn có trường hợp các doanh nghiệp thuê nguyên nhà xưởng đã bao gồm máy móc, thiết bị sản xuất hạt điều có sẵn để đăng ký ban đầu với cơ quan Hải quan, sau khi cơ quan Hải quan kiểm tra cơ sở sản xuất, năng lực sản xuất xong sẽ trả lại xưởng cho chủ thực sự (hợp đồng thuê nhà xưởng vẫn còn trên danh nghĩa nhưng không trả tiền thuê). Tiến hành NK hạt điều nguyên liệu và bán vào nội địa sau đó mua hạt điều nhân của các cơ sở gia công, chẻ hạt điều thủ công trong nước để XK, khi bị cơ quan Hải quan kiểm tra thì các doanh nghiệp này vẫn xuất trình nhà xưởng với máy móc thiết bị đã thuê trước đó để đối phó.