Nhiều KCN đang phát triển theo xu hướng "xanh hóa". Ảnh: LHC

Điểm lựa chọn của nhà đầu tư

Theo các chuyên gia, bối cảnh kinh tế thế giới và khu vực mặc dù có những diễn biến nhanh chóng, phức tạp, khó lường và khó dự báo, với rất nhiều khó khăn, thách thức, nhưng Việt Nam vẫn được xem là điểm sáng trên bản đồ thu hút đầu tư nước ngoài (FDI) với rất nhiều lợi thế, đặc biệt là dòng vốn FDI vào các KCN xanh.

Theo báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, từ quý 3/2023, dòng vốn FDI bắt đầu “chảy mạnh” vào Việt Nam. Tính đến ngày 20/10, tổng vốn FDI đăng ký vào Việt Nam đạt hơn 25,76 tỷ USD, tăng 14,7% so với cùng kỳ. Trong khi tính đến cuối tháng 9 đạt 20,21 tỷ USD, tức chưa đầy 1 tháng đã tăng hơn 5 tỷ USD; vốn thực hiện 10 tháng năm 2023 ước đạt 18 tỷ USD, tăng 2,4% so với cùng kỳ năm trước. Với đà tăng tốc này, dự báo kết thúc năm 2023, tổng vốn FDI đăng ký vào Việt Nam có thể vượt 30 tỷ USD và vốn thực hiện có thể đạt mức kỷ lục trên 22 tỷ USD.

Đáng chú ý, việc thu hút nguồn vốn FDI vào một số KCN đã “về đích” sớm trong năm 2023. Theo thống kê của Ban Quản lý các khu chế xuất và công nghiệp TPHCM (Hepza), trong 10 tháng năm 2023, vốn đầu tư vào các KCN đạt gần 950 triệu USD, đạt 172% kế hoạch năm. Trong đó, vốn đầu tư FDI, 10 tháng đạt 184 triệu USD, tăng 28% so với cùng kỳ năm trước. Một địa phương lân cận với TPHCM là Đồng Nai tính đến hết tháng 9/2023, vốn FDI rót vào các khu công nghiệp tại đây đã vượt 34% kế hoạch năm, với 940 triệu USD.

Theo khảo sát 200 doanh nghiệp FDI của KPMG cho thấy, các nhà đầu tư FDI bên cạnh các ưu tiên như vị trí (đường giao thông, gần cảng, gần sân bay...), nguồn nhân lực, các hạ tầng logistics khác, xu hướng KCN xanh cũng là những yếu tố được ưu tiên lựa chọn đầu tư. Ông Nguyễn Công Ái, Phó Tổng giám đốc KPMG cho biết, hiện có 4 mô hình KCN hấp dẫn nhà đầu tư nước ngoài, được nhiều nhà đầu tư quan tâm nhất là mô hình sinh thái – xu hướng của thế giới; KCN đô thị dịch vụ - công nhân có chỗ ở và yên tâm làm việc; KCN thông minh là bắt buộc, quản lý, kết nối hệ thống điện, xử lý nước thải cần có hệ thống thông minh; KCN tích hợp logistics, nhà kho, bến cảng.

Chia sẻ về bức tranh kinh doanh của một trong những KCN sinh thái phía Nam tại Diễn đàn “Khu công nghiệp Việt Nam 2023” diễn ra cuối tuần qua, ông Kazama Toshio, Phó Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Thanh Bình Phú Mỹ cho biết, năm 2014, KCN Phú Mỹ 3 được Thủ tướng quyết định thành lập KCN chuyên sâu. Đây là KCN chuyên sâu duy nhất tại Việt Nam được thành lập dựa theo thoả thuận hợp tác giữa Chính phủ Việt Nam và Nhật Bản. Trên cơ sở đó, Phú Mỹ 3 tăng tỷ lệ mảng xanh, sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên và sản xuất sạch, thường xuyên tổ chức và tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường, đóng góp cho cộng đồng thông qua các hoạt động thiện nguyện; tăng cường liên kết cộng sinh công nghiệp giữa các doanh nghiệp trong KCN và giữa các KCN với nhau; nỗ lực thu hút các ngành công nghiệp phù hợp với tiêu chí trung hòa carbon mà Chính phủ Việt Nam hướng đến… Về thành quả, tổng vốn đầu tư các dự án đã đi vào hoạt động tại Phú Mỹ 3 đạt 3 tỷ USD, dự kiến đến 2026 nâng lên 5,5 tỷ USD. Suất đầu tư bình quân 8-9 triệu USD/ha.

Những rào cản cần khắc phục

Để hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững các KCN, khu kinh tế, các chuyên gia cho rằng, trong thời gian tới cần có những giải pháp đột phá, phù hợp với xu thế mới.

Trong đó, cần mạnh dạn tiên phong thay đổi hướng phát triển các mô hình KCN, khu kinh tế mới; lấy khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo làm trụ cột cho phát triển trong tương lai; thu hút đầu tư có chọn lọc; phát triển sản xuất, công nghiệp, dịch vụ trên nguyên tắc tiết kiệm và sử dụng hiệu quả nguồn lực đất đai, gắn với liên kết phát triển vùng, hình thành cụm liên kết ngành; hạn chế phát triển KCN trên đất nông nghiệp có năng suất ổn định (đặc biệt là đất trồng lúa) và tại các khu vực khó có khả năng đền bù, giải phóng mặt bằng. Nâng cao năng lực cạnh tranh và sức hấp dẫn của các KCN, khu kinh tế các địa phương thông qua cải thiện cơ sở hạ tầng (giao thông, cảng biển, cảng hàng không, dịch vụ logistics); tăng cường nghiên cứu khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo.

Song quá trình này cũng đang đối mặt với không ít khó khăn. Ông Vũ Quang Hùng, Trưởng ban Ban Quản lý Khu công nghệ cao và các KCN Đà Nẵng cho biết, sau nhiều năm triển khai nhiều hoạt động thí điểm, việc chuyển đổi theo mô hình KCN sinh thái cần bắt đầu từ việc khuyến khích xây dựng các doanh nghiệp xanh, tiên phong trong việc tuần hoàn chất thải, tính toán được lợi ích kinh tế lâu dài. Đồng thời, khái niệm trung tâm của KCN sinh thái là cộng sinh công nghiệp, hướng đến các mô hình tuần hoàn chất thải. Hiện nay, tại các KCN đã tồn tại một số mô hình tuần hoàn chất thải, nhưng hầu hết tự phát và ở quy mô nhỏ.

Theo đó, cơ quan quản lý cần đề xuất các cơ chế, chính sách nhằm khuyến khích các doanh nghiệp hình thành liên kết cộng sinh công nghiệp, hạn chế phát sinh các thủ tục hành chính cản trở doanh nghiệp hình thành liên kết.

Bên cạnh đó, nguồn vốn hỗ trợ đổi mới công nghệ rất hạn chế, thủ tục còn phức tạp, chưa thực sự tạo động lực để doanh nghiệp thay đổi công nghệ sản xuất nhiều quỹ tài chính xanh như quỹ ủy thác tín dụng xanh, quỹ hỗ trợ tăng trưởng xanh, quỹ đổi mới công nghệ quốc gia, quỹ bảo vệ môi trường... đã tạm ngưng các khoản vay hỗ trợ đổi mới công nghệ hoặc thắt chặt các chính sách, đối tượng cho vay.

Trong bối cảnh nền kinh tế vẫn đang từng bước phục hồi, tác động của việc đứt gãy chuỗi cung ứng dự báo vẫn sẽ ảnh hưởng hoạt động sản xuất của doanh nghiệp đến giữa năm 2024, Ban Quản lý Khu công nghệ cao và các KCN Đà Nẵng cho rằng việc thiếu các nguồn tài chính xanh sẽ là rào cản cho các doanh nghiệp muốn đổi mới dây chuyền sản xuất.