Để tìm hiểu thêm về vấn đề này, phóng viên Báo Hải quan đã có cuộc trao đổi với PGS.TS. Đặng Ngọc Đức, Viện trưởng Viện Ngân hàng và Tài chính, Đại học Kinh tế quốc dân.

Thưa ông, lợi thế để phát triển ngân hàng số của Việt Nam là gì?

Trên thế giới, ngay từ khi internet ra đời, thương mại điện tử cũng được hình thành và phát triển đa dạng với các giao dịch thuận tiện theo hình thức thanh toán không dùng tiền mặt. Vì thế, sự lớn mạnh của ngân hàng số như hiện nay là một điều tất yếu.

Về mức độ hội nhập, toàn cầu hóa, ngân hàng luôn được đánh giá có tốc độ nhanh nhất vì phải lưu chuyển tiền tệ giữa các nước, đảm bảo thương mại, thanh toán xuất nhập khẩu, vay vốn, đầu tư trực tiếp, gián tiếp vào nền kinh tế… Nhờ thế, những chuyển biến phát triển của hệ thống ngân hàng thế giới ngay lập tức sẽ dội đến Việt Nam. Hơn nữa, ngân hàng là dịch vụ dễ bắt chước, dễ học tập nên ngân hàng này có những lợi thế gì thì chắc chắn chỉ một thời gian ngắn sau, ngân hàng khác sẽ học theo.

Việt Nam có lợi thế là ngân hàng đi sau nên sẽ tận hưởng được thành quả của quá trình phát triển của các quốc gia tiên tiến trên thế giới. Trong khi các nước khác mất nhiều thời gian để nghiên cứu, thử nghiệm một mô hình mới thì một nước đi sau như Việt Nam chỉ cần học tập kinh nghiệm và đi tới ứng dụng. Hơn nữa, hệ thống trang thiết bị về internet, điện thoại thông minh ở nước ta đã khá phổ biển, giúp ngân hàng số có mảnh đất màu mỡ để phát triển.

Ông có thể cho biết những hạn chế đối với việc phát triển ngân hàng số của Việt Nam, thưa ông?

Khó khăn đầu tiên là sự đầu tư của các ngân hàng. Dịch vụ ngân hàng số không cần đến nhiều sự đầu tư tài chính mà cần nhiều hơn về đầu tư nhận thức. Hiện nay, trình độ nhận thức, thậm chí của cả các cấp lãnh đạo ngân hàng đối với nghiệp vụ ngân hàng số hay công nghệ thông tin còn nhiều hạn chế. Ngay từ bản thân người quản lý cũng chưa nắm rõ công việc thì sẽ gặp nhiều khó khăn khi điều hành hoạt động của dịch vụ vẫn còn nhiều mới mẻ này.

Cùng với trình độ nhận thức là trình độ nhân lực của người tác nghiệp. Hoạt động ngân hàng số đòi hỏi tính chính xác, tính tuân thủ cao và đòi hỏi người lao động phải có kỷ luật tốt, không có tư tưởng vụ lợi. Bởi trên thực tế, đã có nhiều vụ việc ăn trộm tiền trong tài khoản ngân hàng bằng cách “hack” hệ thống giao dịch hoặc đánh cắp thông tin của khách hàng.

Đặc biệt, với thời kỳ hội nhập như hiện nay, các ngân hàng sẽ phải chịu sự cạnh tranh từ ngân hàng nước ngoài. Đây là vấn đề mang tính tất yếu, ngân hàng nào không có sự tương thích, yếu kém sẽ buộc phải rút lui. Tuy nhiên, trong sự cạnh tranh này, các ngân hàng Việt Nam vẫn có ưu thế nhờ mối quan hệ với khách hàng, uy tín thương hiệu đã được củng cố và người Việt Nam vẫn sẽ hiểu người Việt Nam hơn nhờ sự thông thuộc phong tục, tập quán, đặc biệt là ngôn ngữ.

Nhận định của ông về vấn đề thể chế, quy định của Việt Nam trong việc phát triển ngân hàng số?

Hiện nay, đối với dịch vụ ngân hàng số, về mặt pháp luật đang có những mâu thuẫn chưa có hướng giải quyết, đặc biệt trong các hoạt động giao dịch với nước ngoài bằng ngoại tệ, mà đây sẽ là điều không thể tránh khỏi khi hội nhập.

Theo đó, Pháp lệnh Quản lý ngoại hối của Chính phủ quy định, người dân đi ra khỏi Việt Nam chỉ được mang theo một lượng tiền nhất định tùy từng trường hợp, nhiều hơn là vi phạm. Nhưng nếu giao dịch thông qua ngân hàng số thì rất khó kiểm soát ngoại hối, bởi người dân chỉ cần mang theo thẻ thanh toán là có thể tiêu hết hạn mức của thẻ, thậm chí có thể được chuyển khoản để tiêu thêm. Nên số tiền thực mang ra nước ngoài khi dùng ngân hàng số là rất lớn.

Thực trạng trên sẽ làm nảy sinh những vấn đề liên quan đến kiểm soát dòng tiền, lượng kiều hối đi ra đi vào. Nếu lượng tiền nhỏ thì chỉ là trốn thuế. Nhưng nếu là lượng tiền lớn thì sẽ dẫn đến tình trạng chảy máu nguồn lực tài chính, rửa tiền, minh bạch hóa những khoản thu nhập không chính đáng.

Hơn nữa, với ngân hàng số, tốc độ lưu chuyển của dòng tiền không chỉ trong nước mà giữa các nước trên thế giới sẽ nhanh hơn làm sự di chuyển các luồng vốn đến nền kinh tế sẽ mạnh hơn, ảnh hưởng của khủng hoảng dội vào trong nước cũng mạnh hơn. Nếu sự di chuyển này không phục vụ hoạt động sản xuất kinh doanh thì còn tạo ra nhiều vấn đề phức tạp hơn nữa.

Do đó, Nhà nước cần phải hoàn thiện thể chế để quản lý, bao quát được những vấn đề trên. Nếu không thì phải thực hiện tự do hóa, tăng sức mạnh của đồng tiền Việt Nam. Điều quan trọng là phải tuyên truyền để người dân cũng nhận thức được những ảnh hưởng, hệ lụy khi sử dụng ngân hàng số không đúng mục đích, sai quy tắc, giảm sự kỳ vọng của người dân vào ngoại tệ để hạn chế việc chuyển tiền Việt Nam thành ngoại tệ đưa ra nước ngoài khiến Nhà nước mất đi nguồn lực tài chính.

Để khắc phục những khó khăn trên, ngành ngân hàng cần có những biện pháp gì, thưa ông?

Có 5 điều kiện cần các ngân hàng cũng như các cơ quan liên quan thực hiện để ngân hàng số đạt được hiệu quả như tiềm năng:

Thứ nhất, các ngân hàng thương mại phải có cơ sở vật chất, tiềm lực tài chính để đầu tư phát triển. Đầu tư ở đây không chỉ là đầu tư ban đầu mà còn phải thường xuyên cập nhật khoa học công nghệ mới nhất. Hơn nữa, việc cập nhật này cũng phải có sự đồng bộ giữa các ngân hàng để việc liên kết thanh toán hay giao dịch liên ngân hàng được thông suốt.

Thứ hai, vấn đề về người sử dụng. Người dân Việt Nam vẫn còn thói quen thích dùng tiền mặt, tâm lý thích “tiền tươi thóc thật” cùng sự lo ngại về những rủi ro của ngân hàng số như mất internet, quên mật khẩu hay hệ thống trục trặc kỹ thuật… Không những thế, việc ứng dụng ngân hàng số tại các địa phương vùng sâu vùng xa còn gặp khó khăn vì trình độ tin học thấp, tần suất bao phủ mạng lưới máy móc chưa cao.

Thứ ba, phải bảo mật, an ninh, chế tài quản lý, tránh những rủi ro từ tin tặc.

Thứ tư, Ngân hàng Nhà nước cần hoàn thiện thể chế cho việc phát triển hoạt động ngân hàng số để các giao dịch được an toàn hơn, chứng từ, hóa đơn khi giao dịch qua ngân hàng số phải có hiệu lực về mặt pháp lý để khi xảy ra tranh chấp có cơ sở thực hiện tranh cãi.

Thứ năm, nguồn nhân lực của ngành ngân hàng phải vừa đảm bảo trình độ chuyên môn nghiệp vụ ngân hàng vừa có kiến thức về công nghệ thông tin.

Những vấn đề trên cần đến nhận thức tốt của lãnh đạo, quản lý để thấy việc phát triển ngân hàng số là cần thiết, là bước đi tất yếu khi trở thành mạng lưới ngân hàng toàn cầu. Đặc biệt, việc phát triển ngân hàng số, ngoài nỗ lực của ngành ngân hàng còn cần đến sự hỗ trợ, cùng phát triển của các cơ quan, ban, ngành khác như thương mại, tài chính để mọi hoạt động được thông suốt, tránh lãng phí nguồn vốn, dự án đầu tư.

Xin cảm ơn ông!