Trung tâm điều hành hoá đơn điện tử tại Tổng cục Thuế. Ảnh: Thuỳ Linh

Mạnh tay xử lý

Thông tin tại hội thảo khoa học “Quản lý thuế và tính tuân thủ của người nộp thuế từ triển khai hóa đơn điện tử” do Bộ Tài chính tổ chức mới đây, ông Đỗ Văn Trường, Giám đốc Trường Bồi dưỡng cán bộ Tài chính (Bộ Tài chính) cho biết, sau hơn một năm triển khai thực hiện áp dụng HĐĐT trên toàn quốc, hệ thống với những tính năng nổi trội đã giải quyết được phần lớn các bài toán về quản lý thuế hiệu quả, tạo thuận lợi cho các hoạt động sản xuất kinh doanh. Tính đến tháng 5/2023, cơ quan Thuế đã tiếp nhận và xử lý hơn 3,91 tỷ HĐĐT.

Tuy nhiên, lợi dụng sự thông thoáng của cơ chế, chính sách về việc thành lập doanh nghiệp trực tuyến, một số đối tượng đã thực hiện hành vi rất tinh vi, thành lập doanh nghiệp nhằm mục đích mua bán và sử dụng hóa đơn bất hợp pháp để chiếm đoạt ngân sách nhà nước.

Mới đây, trong đợt rà soát hồ sơ kê khai thuế của doanh nghiệp trên hệ thống quản lý thuế tập trung và hệ thống hóa đơn điện tử, Cục Thuế tỉnh Quảng Trị đã chuyển hồ sơ hàng loạt doanh nghiệp “ma” có dấu hiệu trốn thuế và mua bán hóa đơn trái phép sang cơ quan cảnh sát điều tra Công an tỉnh Quảng Trị để phối hợp điều tra, xử lý các doanh nghiệp có dấu hiệu vi phạm pháp luật.

Đơn cử, qua kiểm tra, rà soát hồ sơ kê khai thuế của Công ty TNHH MTV Lộc Anh Quảng Trị (đăng ký kinh doanh tháng 11/2018, vốn điều lệ 3 tỷ đồng) có địa chỉ tại thôn Mai Lộc 1, xã Cam Chính, huyện Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị, cơ quan Thuế phát hiện nhiều dấu hiệu vi phạm bất thường về doanh thu và thuế GTGT. Cụ thể, trong quý 2, 3, 4 năm 2022, Công ty TNHH MTV Lộc Anh Quảng Trị đều có chênh lệch về doanh thu và chênh lệch về thuế GTGT đầu ra các mặt hàng rủi ro cao về thuế. Đặc biệt, trong quý 1/2023 thông tin trên tờ khai thuế GTGT của doanh nghiệp này với doanh thu hơn 1,68 tỷ đồng, thuế GTGT đầu ra là hơn 168 triệu đồng. Thế nhưng, thông tin trên hệ thống HĐĐT doanh nghiệp thể hiện chênh lệch về doanh thu của doanh nghiệp này là hơn 254,6 tỷ đồng và chênh lệch thuế GTGT đầu ra là hơn 25,46 tỷ đồng.

Trước những dấu hiệu bất thường trên, Chi cục Thuế khu vực Đông Hà – Cam Lộ cùng chính quyền địa phương xã Cam Chính kiểm tra, xác minh địa chỉ mà DN này đã đăng ký với cơ quan Thuế. Kết quả, phát hiện Công ty TNHH MTV Lộc Anh Quảng Trị không hoạt động tại địa chỉ đăng ký kinh doanh cũng như không liên lạc được với người đại diện theo pháp luật của công ty.

Đánh giá các dấu hiệu gian lận, vi phạm pháp luật về HĐĐT, ông Nguyễn Tiến Dũng, Phó cục trưởng Cục Thuế TPHCM cho biết, các đối tượng sử dụng căn cước công dân của các cá nhân bị mất/đánh cắp, thuê người không có hiểu biết làm đại diện pháp luật,... để thành lập doanh nghiệp, chuỗi doanh nghiệp hoặc mua lại doanh nghiệp đang hoạt động để đăng ký doanh nghiệp. Các doanh nghiệp trên thường không có tài sản cố định, thuê một địa điểm làm văn phòng cho nhiều công ty, chỉ treo bảng hiệu nhưng không hoạt động và sử dụng giấy tờ, chữ ký giả để thực hiện mọi giao dịch; bán hóa đơn cho các đối tượng là doanh nghiệp, tổ chức cần hợp thức chi phí đầu vào đối với hàng hóa nhập lậu, trôi nổi hoặc hàng hóa cần phải có hồ sơ chứng minh nguồn gốc để chiếm đoạt tiền hoàn thuế GTGT…

Theo ông Mai Long Điền, Phó Chi cục trưởng Chi cục Thuế TP Thủ Dầu Một, Bình Dương, trong quá trình theo dõi công tác quản lý đăng ký doanh nghiệp và đăng ký thuế, phát hiện có những doanh nghiệp thành lập không nhằm mục đích kinh doanh, mà chỉ với mục đích bán hóa đơn nhằm trục lợi, chiếm đoạt tiền hoàn thuế. Các doanh nghiệp trên thường có những dấu hiệu như giả mạo hồ sơ đăng ký, không còn hoạt động tại địa chỉ đã đăng ký, thay đổi thông tin đăng ký thuế làm thay đổi cơ quan Thuế quản lý trực tiếp… Song các trường hợp này hầu hết đều khó phát hiện trên hệ thống khai báo điện tử, HĐĐT, chỉ bị phát hiện khi cơ quan kiểm tra, thanh tra thực tế tại doanh nghiệp.

Nâng cao hiệu quả quản lý

Đáng chú ý, theo đại diện Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công thương), mặc dù lợi ích mang lại từ việc sử dụng HĐĐT trong thương mại điện tử (TMĐT) là thấy rõ, số lượng các chủ thể nghiêm túc sử dụng và số hóa đơn phát hành ngày càng tăng nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức đối với cơ quan quản lý. Đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa có nhiều hạn chế về mặt nguồn lực tài chính, con người nên thường né tránh việc phải triển khai ứng dụng HĐĐT. Trong khi Việt Nam số lượng các doanh nghiệp nhỏ và vừa chiếm tỷ trọng lớn trong lĩnh vực TMĐT. Hiện ngoại trừ một số tổ chức, doanh nghiệp hoạt động kinh doanh TMĐT chuyên nghiệp, có quy mô lớn, chịu sự quản lý trực tiếp của các cơ quan Thuế, hầu hết các tổ chức, cá nhân còn lại có thu nhập từ hoạt động giao dịch điện tử chưa tự giác trong việc kê khai và nộp các loại thuế liên quan. Nhà nước đang mất đi một nguồn thu ngân sách đáng kể từ các loại thuế này và khoản thất thu này sẽ ngày một lớn hơn khi các giao dịch TMĐT ngày càng phát triển mạnh.

Trước tình trạng nhức nhối trên, Tổng cục Thuế vừa công bố danh sách 524 doanh nghiệp có rủi ro về HĐĐT; đồng thời, yêu cầu cục thuế địa phương rà soát, kiểm tra doanh nghiệp sử dụng hóa đơn của các đơn vị này.

Trường hợp phát hiện doanh nghiệp sử dụng hóa đơn của hơn 500 doanh nghiệp này, cơ quan Thuế yêu cầu doanh nghiệp giải trình làm rõ việc sử dụng hóa đơn để khấu trừ, hoàn thuế GTGT, tính vào chi phí tính thuế thu nhập doanh nghiệp, hợp thức hàng hóa mua trôi nổi, buôn lậu... Các cục thuế căn cứ hành vi vi phạm thực tế và quy định pháp luật để kịp thời xử lý hoặc củng cố hồ sơ, chuyển cơ quan công an.

Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Văn Được, Ủy viên BCH Trung ương Hội Tư vấn thuế Việt Nam, để nâng cao hiệu quả quản lý thuế và tính tuân thủ của người nộp thuế, cần tăng mức xử lý hình sự tội trốn thuế. Cụ thể, cần sửa đổi bổ sung Điều 200 Bộ luật Hình sự (tội trốn thuế) với hình thức phạt tiền từ 1 - 3 lần số tiền thuế trốn; đồng thời nâng mức hình phạt tù từ 7 năm đến 15 năm (thay vì khung hình phạt tối đa hiện nay là 7 năm), nhằm nâng cao tính răn đe; bổ sung tại Điều 19 và Điều 390 Bộ luật Hình sự 2015 theo hướng quy định phải tố giác tội phạm đối với tội trốn thuế tại Điều 200 Bộ luật Hình sự...

Đồng thời, Việt Nam cần hoàn thiện các quy định, hướng dẫn liên quan đến hóa đơn điện tử, đặc biệt là đẩy nhanh tiến độ triển khai HĐĐT có mã của cơ quan Thuế khởi tạo từ máy tính tiền trên toàn quốc; nâng cấp ứng dụng HĐĐT đáp ứng việc phân quyền và khai thác dữ liệu HĐĐT của các cơ quan Thuế; tăng cường công tác phân tích rủi ro; đẩy mạnh công tác tuyên tuyền, tập huấn về HĐĐT và sử dụng HĐĐT đúng quy định cho các doanh nghiệp, hộ kinh doanh, ông Nguyễn Như Quỳnh, Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách tài chính (Bộ Tài chính) kiến nghị.