Thế nhưng không nhiều người biết rằng Bộ Luật Hồng Đức đã trải qua một quá trình xây dựng lâu dài từ thời Lê Thái Tổ, đến thời Lê Thánh Tông mới hoàn thành, chứ không phải được xây dựng riêng trong những năm Hồng Đức (1470-1497). Công lao của triều vua Lê Thánh Tông và cá nhân ông là đã tập hợp, chọn lọc, pháp điển hóa luật lệ của những triều vua trước, đồng thời bổ sung, hoàn thiện khung khổ pháp luật đến mức các triều đại phong kiến thời Lê Trung Hưng (1533-1789) sau này vẫn lấy Bộ Luật Hồng Đức làm quy tắc mẫu mực, chỉ sửa đổi, bổ sung thêm một số rất ít điều khoản phụ.

Ai cũng biết dưới thời phong kiến, người phụ nữ bị coi nhẹ, phải chịu rất nhiều thiệt thòi cả trong gia đình và xã hội. Thế nhưng trong Bộ Luật Hồng Đức, không ít trường hợp người ta nhận thấy sự thương cảm, khoan dung với người phụ nữ, đồng thời trao cho họ sự bình đẳng tương đối đối với đàn ông trong xã hội và người chồng trong gia đình. Chẳng hạn, người vợ, theo Bộ Luật Hồng Đức, có quyền có tài sản riêng, có quyền xin ly hôn trong một số trường hợp. Điều 308 quy định: “Chồng xa cách vợ không lui tới suốt 5 tháng thì vợ được phép trình quan sở tại, quan xã làm chứng thì chồng đó mất vợ. Nếu đã có con thì gia hạn 1 năm. Những người công sai đi xa không áp dụng luật này. Nếu đã thôi vợ mà cản trở người khác cưới vợ cũ thì xử biếm (từ cổ, có nghĩa là giáng chức, hạ thấp tư cách của người bị phạt tội… )”. Khi ly hôn, luật xác định tài sản của vợ chồng được hình thành từ 3 nguồn: Tài sản của chồng thừa kế từ gia đình nhà chồng; tài sản của người vợ thừa kế từ gia đình nhà vợ; tài sản chung do hai vợ chồng tạo dựng trong quá trình hôn nhân tồn tại. Khi gia đình tồn tại, tất cả tài sản được coi là của chung. Khi ly hôn, tài sản của ai, người đó được nhận riêng và tài sản chung của hai người được chia đôi…

Nhiều ý kiến cho rằng việc người phụ nữ, ở một mức độ nào đó, được quan tâm và coi trọng như vậy là do Lê Thánh Tông đã có sự kết hợp nhuần nhuyễn tư tưởng Nho giáo với phong tục tập quán và truyền thống dân tộc. Trong cuộc đời mình, vị minh quân này chịu ảnh hưởng rất lớn của người mẹ (Hoàng thái hậu Ngô Thị Ngọc Dao); từng chịu ơn lớn của bà Nguyễn Thị Lộ (vợ Nguyễn Trãi) và sau đó bất lực nhìn bà Nguyễn Thị Lộ cùng cả gia tộc Nguyễn Trãi bị án oan thảm khốc…

Tại kỳ họp thứ 3 tới đây, Quốc hội sẽ xem xét dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự số 100/2015/QH13. Nhìn lại gia sản pháp luật của tổ tiên âu cũng là việc đáng làm…