Phóng viên Báo Hải quan đã có cuộc trao đổi với TS Khuất Thu Hồng (ảnh) – Viện trưởng Viện nghiên cứu Khoa học Xã hội về vấn đề này.

Việc đảm bảo tỷ lệ nữ trong bộ máy chính quyền, cấp ủy và cơ quan dân cử luôn là một việc khá khó khăn và bị động trong những năm qua. Vậy theo bà đâu là nguyên nhân dẫn đến tình trạng này?

Từ xưa đến nay, quan niệm phụ nữ không đủ trí lực và tài lực bằng đàn ông còn khá phổ biến trong suy nghĩ của rất nhiều người kể cả những người lãnh đạo. Không chỉ riêng nam giới quan niệm như vậy mà ngay chính bản thân chị em phụ nữ cũng không đánh giá đúng năng lực bản thân mình và không tin tưởng những người phụ nữ khác.

Viện Nghiên cứu Khoa học Xã hội vừa làm một nghiên cứu đánh giá sự bất bình đẳng giới ở Việt Nam với yêu cầu so sánh khả năng của nữ giới và nam giới. Hầu hết câu trả lời chúng tôi nhận được đều đánh giá rằng phụ nữ không có năng lực lãnh đạo bằng nam giới và không hề tin tưởng vào năng lực lãnh đạo của chị em. Mặt khác, đa phần mọi người suy nghĩ rằng, phụ nữ chỉ nên thực hiện tốt thiên chức của mình, tập trung sinh đẻ, chăm sóc con cái, chăm lo cho gia đình. Phấn đấu trong sự nghiệp đối với phụ nữ là một việc làm vô nghĩa.

Nhiều khi một người phụ nữ muốn phấn đấu trên con đường sự nghiệp, tham gia các công tác xã hội, nhưng họ không nhận được sự ủng hộ của gia đình cũng như xã hội mà đổi lại là sự chê bai, thậm chí là chế giễu. Từ trước đến nay mọi người coi việc người phụ nữ hy sinh sự nghiệp của mình cho sự nghiệp của người chồng là đương nhiên, không có chuyện ngược lại.

Mặt khác, tôi nhận thấy hiện nay vẫn còn nhiều phụ nữ có tâm lý quá an phận với suy nghĩ không cần phải quá giỏi giang, không cần bằng cấp vì đã có một người chồng để dựa dẫm. Từ kinh nghiệm cuộc sống tôi thấy, một gia đình bình đẳng theo nghĩa cả hai vợ chồng đều có khả năng như nhau và cùng được phát huy như nhau gia đình ấy mới bền vững, ổn định và hạnh phúc hơn rất nhiều. Khi có một người phải phụ thuộc vào người khác, mối quan hệ này về lâu dài không phải là quan hệ tốt.

Đó là những khó khăn từ khía cạnh văn hóa, xã hội, còn về phía các chính sách thì sao? Theo bà những cơ chế và chính sách chúng ta đang có đã đầy đủ chưa?

Những năm qua, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm lãnh đạo công tác phụ nữ, chăm lo tới lực lượng phụ nữ và phát triển đội ngũ cán bộ nữ thông qua việc ban hành các chỉ thị, nghị quyết, luật pháp, chính sách liên quan tới công tác phụ nữ và công tác cán bộ nữ như: Nghị quyết số 11-NQ/TW (Nghị quyết số 11) về công tác phụ nữ với quan điểm “xây dựng, phát triển vững chắc đội ngũ cán bộ nữ tương xứng với vai trò to lớn của phụ nữ là yêu cầu khách quan, là nội dung quan trọng trong chiến lược công tác cán bộ của Đảng”. Đồng thời, Luật Bình đẳng giới được Quốc hội thông qua năm 2007 là một bước tiến quan trọng, là công cụ để thực hiện bình đẳng giới trong các lĩnh vực của đời sống xã hội và gia đình. Cùng với đó là những chỉ đạo, chỉ thị qua từng thời kỳ phát triển. Tôi cho đó là một sự tiến bộ rất lớn. Không nhiều nước làm được điều này như chúng ta, kể cả các nước phát triển.

Chính sách, chủ trương đúng đắn là thế, vậy tại sao kết quả thực hiện vẫn chưa được như mong muốn thưa bà?

Đối với một cán bộ nữ, quá trình công tác luôn có nhiều cản trở. Ví dụ như: Bổ nhiệm, phân công công tác, phân công đào tạo… Tôi cho rằng nguyên nhân dẫn đến tình trạng này bởi công tác tổ chức cán bộ của chúng ta còn yếu kém.

Chúng ta đều biết phụ nữ phải mang thai, sinh đẻ nhưng ở Việt Nam hiện nay trung bình mỗi gia đình có từ 1-2 con nên chuyện đó chỉ kéo dài từ 5-7 năm chứ không phải suốt cuộc đời họ. Nếu một người làm công tác tổ chức cán bộ có tầm nhìn rộng hơn, có đủ sự nhạy cảm về giới thì họ cần phải biết thảo luận với chị em kế hoạch để phân công sắp xếp công việc. Khi có sự thảo luận cởi mở trên tinh thần hỗ trợ thì phụ nữ mới có cơ hội học hành, thăng tiến.

Nhưng việc đó rất hiếm khi xảy ra bởi các cán bộ tổ chức thường chỉ làm theo ý mình mà không quan tâm đến đời sống người phụ nữ, không thật sự “hợp tác” với chị em để trao đổi kế hoạch. Tôi biết rất nhiều nơi “vin” vào thiên chức của phụ nữ để cản trở quá trình thăng tiến của họ. Nếu không cho người phụ nữ có cơ hội để thu xếp mọi việc thì họ sẽ mất đi cơ hội.

Công tác cán bộ của chúng ta những năm qua đã bỏ phí rất nhiều tài năng, nhiều đóng góp đáng lẽ có thể có của phụ nữ cho sự phát triển của đất nước. Chúng ta có rất nhiều phụ nữ giỏi, có năng lực nhưng vì cách tổ chức quy hoạch cán bộ mà những năng lực của họ ít được phát huy.

Những người làm công tác tổ chức cán bộ hiện nay vẫn thiếu sự nhạy cảm về giới. Theo tôi nghĩ đó là nguyên nhân chính của việc tại sao trong nhiều năm qua dù ý chí của Đảng, chính sách của Nhà nước đều muốn thúc đẩy sự tiến bộ của phụ nữ, muốn phụ nữ tham gia nhiều hơn vào công tác cán bộ, phát huy năng lực của mình nhưng thực tế xã hội cũng như những gì chúng ta thực sự triển khai trong thực tế lại chưa được như vậy. Nếu chúng ta không thực sự nhìn nhận vấn đề đó và không có những hành động quyết liệt thì tình trạng này sẽ cứ tiếp diễn mà không tạo được bước đột phá.

Vậy chúng ta cần phải làm những gì để thay đổi quan niệm về giới của xã hội và tạo nhiều cơ hội cho phụ nữ được phát triển?

Để thay đổi cần cả một quá trình. Thay đổi cách nghĩ, tư duy là khó nhất. Tư tưởng trọng nam khinh nữ còn rất nặng. Một bên là luật pháp, chủ trương chính sách, một bên là văn hóa. Văn hóa đã tồn tại hàng nghìn đời nay không thể một sớm một chiều có thể mất đi.

Kiến thức về giới của chúng ta hiện nay rất yếu, thậm chí ở một bộ phận là “mù giới”. Phải thay đổi nhận thức về giới để xã hội hiểu bình đẳng giới mang lại lợi ích gì cho quốc gia. Nếu được, mỗi một lãnh đạo hay người làm công tác cán bộ cần được đào tạo bài bản về bình đẳng giới. Phải có chứng chỉ về bình đẳng giới và coi đây là một tiêu chí cơ bản để đảm nhiệm chức vụ.

Quan trọng nhất, muốn xã hội thay đổi trước hết chính bản thân người phụ nữ phải tự thay đổi bản thân mình trước. Không nên ngại khó, ngại khổ, ngại định kiến mà sẵn sàng hy sinh cơ hội của chính mình. Chúng ta có hệ thống mạng lưới gia đình hỗ trợ. Nếu chồng không giúp được thì còn có bố mẹ. Mỗi người chồng hay người vợ đều có cơ hội như nhau vậy tại sao phải buông bỏ cơ hội đó chỉ vì những định kiến xã hội. Bản thân người phụ nữ cũng cần phải chủ động bên cạnh việc thay đổi nhận thức của xã hội, của gia đình. Chị em phải nhận ra giá trị của mình và phải đấu tranh để thể hiện được giá trị đó. Đừng mãi ở “hậu phương” mà phải “chiến đấu” để khẳng định giá trị cho mình, tìm được chỗ đứng vững chắc trong xã hội.

Xin cảm ơn bà và nhân ngày Phụ nữ Việt Nam 20-10, xin chúc bà luôn mạnh khỏe, trẻ trung và ngày càng có nhiều công trình nghiên cứu quý giá đóng góp vào sự bình đẳng giới của đất nước!