Dự thảo Luật Dân số vừa được Bộ Y tế gửi đến Bộ Tư pháp để xin ý kiến thẩm định, trong đó các giải pháp lựa chọn quy định về quyền và nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân trong việc thực hiện cuộc vận động về kế hoạch hóa gia đình là một trong những nội dung quan trọng nhất.

Theo đó, nội dung quy định về số con hiện có 2 phương án. Ở phương án 1, các cặp vợ chồng, cá nhân có quyền quyết định tự nguyện, bình đẳng và có trách nhiệm về thời gian sinh con, số con, khoảng cách giữa các lần sinh. Để thực hiện giải pháp này, Nhà nước khuyến khích mỗi cặp vợ chồng nên có hai con, đồng thời quy định các biện pháp tuyên truyền, vận động nâng cao ý thức trách nhiệm về quyền và nghĩa vụ công dân trong việc thực hiện mỗi cặp vợ chồng có hai con, nuôi dạy con tốt, gia đình hạnh phúc; quy định việc cung cấp dịch vụ kế hoạch hóa gia đình phù hợp với từng vùng, tỉnh, thành phố để duy trì mức sinh thay thế và điều tiết mức sinh hợp lý trong phạm vi cả nước.

Ở phương án 2, giữ như pháp luật hiện hành về quyền và nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân trong việc thực hiện cuộc vận động về dân số, nghĩa là mỗi cặp vợ chồng, cá nhân được quyết định thời gian và khoảng cách sinh con; sinh một hoặc hai con, trừ 7 trường hợp đặc biệt được nêu rõ trong Luật.

Nếu như giải pháp 1 được lựa chọn, thì chính sách dân số đã có một bước thay đổi hết sức quan trọng theo hướng phù hợp với Hiến pháp năm 2013, cũng như các cam kết chính trị Việt Nam đã đưa ra. Phương án này dự kiến cũng sẽ giúp giảm một phần mất cân bằng giới tính khi sinh và cũng góp phần làm chậm lại quá trình già hóa dân số và cải thiện chất lượng dân số (do một bộ phận dân số có điều kiện chăm sóc, nuôi dạy tốt hơn sẽ sinh thêm con)...

Tuy nhiên cũng cần nói thêm rằng nếu không có định hướng thì rất có thể xảy ra tình trạng tăng đột biến mức sinh, mà lại ở bộ phận dân cư đời sống còn nhiều khó khăn chứ không phải ở bộ phận có điều kiện chăm sóc, nuôi dạy con cái. Một số chuyên gia xã hội học ước tính so với giải pháp tiếp tục thực hiện chính sách hiện nay, thì khi áp dụng chính sách mới nêu trên, quy mô dân số đến năm 2030 ước tăng 2 triệu người, tạo ra sức ép đáng kể đối với các khoản chi bảo đảm an sinh xã hội.