Tuy nhiên, kết quả giảm nghèo chưa vững chắc, chênh lệch giàu - nghèo giữa các vùng, nhóm dân cư chưa được thu hẹp. Phóng viên Báo Hải quan đã có cuộc trao đổi với PGS.TS Vũ Mạnh Lợi (ảnh), Phó Viện trưởng Viện Xã hội học, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam về vấn đề này.

Đánh giá của ông về các chính sách giảm nghèo ở nước ta hiện nay?

Chúng ta đã có một hệ thống giảm nghèo rất toàn diện, bao phủ. Chúng ta cũng thường xuyên đặt mục tiêu giảm nghèo trở thành mục tiêu quốc gia trong từng giai đoạn để nhằm mục đích tập trung sự chỉ đạo, tập trung nguồn lực, tập trung sự tham gia của cả cộng đồng để phấn đấu đến năm 2020 cơ bản đảm bảo mức thu nhập tối thiểu cho người dân, đạt được mức tối thiểu về tiếp cận các dịch vụ xã hội cho tất cả mọi người.

Ở mỗi một giai đoạn trong công tác xóa đói giảm nghèo, nước ta luôn có những mục tiêu nhiệm vụ khác nhau và ngày càng cao hơn. Đến giai đoạn 2016-2020, nhiệm vụ của chúng ra là phải kế thừa những thành quả giảm nghèo, an sinh xã hội đã đạt được những năm trước và đẩy nhanh hơn, vững chắc hơn trong những giai đoạn tới nhằm thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng miền đô thị, thu hẹp chênh lệch về mức sống của người dân. Đặc biệt là những nơi có đồng bảo dân tộc thiểu số sinh sống, các vùng ven biển, hải đảo, vì đây là những “rốn” nghèo của Việt Nam.

Cùng với đó là nâng cao chất lượng công tác giảm nghèo theo hướng tiếp cận mới là không phải chỉ lo về “cái ăn” mà phải lo thêm cả các như cầu khác như: Học hành, chữa bệnh, nước sạch, và đặc biệt là nhu cầu về thông tin. Với cơ chế thị trường hiện nay, không có thông tin thì không thể phát triển được. Đó là những dịch vụ xã hội cơ bản thiết yếu nhất mà Đảng và Nhà nước ta đã xác định cần phải lo cho người dân trong giai đoạn sắp tới, phấn đấu đến 2030 chúng ta sẽ trở thành nước đi trước mục tiêu thiên niên kỷ so với các nước trên thế giới.

Ban nữ công cơ quan Tổng cục Hải quan trao quà cho đồng bào nghèo xóm Mã Pì Lèng, xã Pả Vi, huyện Mèo Vạc, tỉnh Hà Giang (tháng 11-2015)

Vậy kết quả đạt được như thế nào, thưa ông?

Khách quan mà nói các chính sách giảm nghèo của chúng ta đã tác động tích cực đến người nghèo, vùng nghèo. Tuy nhiên có một số chương trình giảm nghèo triển khai trong thời gian qua chưa toàn diện; nhiều chính sách, chương trình giảm nghèo đã được ban hành nhưng còn mang tính ngắn hạn, chồng chéo, chưa tạo sự gắn kết chặt chẽ và lồng ghép tập trung vào mục tiêu giảm nghèo. Có một số chính sách cụ thể do thiếu nguồn lực nên chưa thực hiện được đầy đủ. Cũng có những chính sách chúng ta làm công tác phổ biến hướng dẫn chưa thực sự kĩ càng, đến nơi đến chốn nên người nghèo chưa tiếp cận được.

Nguyên nhân vì sao dẫn tới tình trạng này?

Hiện nay chúng ta có rất nhiều chính sách hỗ trợ mang tính chất “cho không” người nghèo và những chính sách hỗ trợ có điều kiện cho vay lãi suất thấp, cho vay không lãi suất với thời hạn vay dài hơn, mức vay cao hơn.

Tuy nhiên, các cơ quan chức năng hiện nay mới chỉ biết đến việc tạo vốn chứ chưa nghĩ đến việc giúp người nghèo học cách làm ăn. Khi họ không được hỗ trợ phương thức, kinh nghiệm, kỹ năng thì việc sử dụng vốn đương nhiên không hiệu quả. Và từ đó họ không còn mặn mà với chính sách nữa.

Hơn nữa, công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người dân còn nhiều hạn chế, tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào Nhà nước, vào cộng đồng vẫn còn phổ biến ở nhiều địa phương nên đã hạn chế phát huy nội lực và sự nỗ lực vươn lên của chính người nghèo.

Theo ông, để không ai bị bỏ lại phía sau, trách nhiệm của cơ quan ban ngành đoàn thể cũng như trách nhiệm của chính người dân phải được thể hiện như thế nào?

Nhiệm vụ đặt ra hiện nay phải làm thế nào xác định được chuẩn nghèo đa chiều cho phù hợp với nguồn lực của đất nước, với mục tiêu mà chúng ta mong muốn. Sau đó tiến hành rà soát đánh giá lại toàn bộ hệ thống chính sách trong những giai đoạn trước để có hệ thống chính sách mới cho phù hợp với những tiếp cận mới này. Cùng với đó là phải đảm bảo huy động nguồn lực, có chính sách mà không có nguồn lực thì chính sách cũng chỉ mãi nằm trên giấy mà thôi.

Tới đây điều quan trọng là chúng ta sẽ giảm dần các chính sách “cho không”. Sẽ chỉ còn những chính sách thực sự cần thiết cho đúng đối tượng. Các cơ quan chức năng, cơ quan chuyên môn cũng phải vào cuộc để hỗ trợ cho người nghèo kỹ năng, phương thức và kinh nghiệm làm ăn. Phải lồng ghép chặt chẽ giữa vốn và đào tạo kỹ năng.

Kinh nghiệm của nhiều nước và từ thực tế cho thấy, những việc nào của người dân, cộng đồng thì phải trao lại cho người dân, cho cộng đồng để họ tự quyết định. Kinh nghiệm xây dựng nông thôn mới cũng vậy. Chỉ khi trao đầy đủ quyền cho họ thì mới phát huy được năng lực, tiềm năng của họ. Nhà nước làm “bà đỡ” hướng dẫn cho họ khai thác tiềm năng, tạo môi trường pháp lý, môi trường kinh tế, môi trường xã hội để họ có đủ điều kiện phát huy năng lực của mình. Và để cho họ tự quyết định những vấn đề họ muốn, họ cần. Đó là phương châm nguyên tắc của giai đoạn tới. Chúng ta sẽ chú trọng truyền thông nâng cao năng lực, nhân rộng mô hình và đặc biệt nâng cao năng lực của cộng đồng trong việc tự tổ chức, tự quán xuyến, tự thực hiện các chính sách.

Xin cảm ơn ông!