Đóng gói thủy sản xuất khẩu. Ảnh: T.H

Xuất khẩu đang phục hồi

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam, XK sang thị trường Trung Quốc những tháng đầu năm 2019 bị ảnh hưởng bởi việc siết chặt thương mại mậu biên và kiểm soát chất lượng, tuy nhiên, từ tháng 6 đã tăng trở lại và dự báo những tháng tiếp theo, các doanh nghiệp (DN) XK cũng như nhà nhập khẩu Trung Quốc đã bắt kịp yêu cầu và có sự điều chỉnh tốt hơn, do vậy XK sẽ tiếp tục tăng mạnh hơn trong nửa cuối năm.

XK thủy sản sang Trung Quốc quý I năm nay giảm 5%, sang quý II, XK có chiều hướng khả quan hơn, chỉ giảm nhẹ 0,3% đạt 333 triệu USD. Tính đến hết tháng 6 năm 2019, XK thủy sản sang Trung Quốc giảm nhẹ 2,3% đạt 572 triệu USD, trong đó, XK tôm giảm gần 5%, XK cá tra tăng gần 2%, XK cá ngừ tăng mạnh 183%.

Trong đó, nổi bật là mặt hàng cá tra đã vượt tôm, chiếm tỷ trọng cao nhất trong XK sang thị trường này với 44%, trong khi tôm chiếm 40%.

Nguyên nhân trước hết do Trung Quốc siết chặt kiểm soát thương mại mậu biên và kiểm tra an toàn thực phẩm (ATTP).

Từ 1/5/2018 sau khi Hải quan Trung Quốc phụ trách việc kiểm soát ATTP đối với thủy hải sản XNK, họ đã có 1 số động thái siết chặt thương mại nông thủy sản qua đường tiểu ngạch, thặt chặt kiểm tra ATTP đối với thủy sản XK qua đường chính ngạch. Trong khi đó, nhiều DN nhỏ vốn quen XK qua tiểu ngạch mà lại thiếu thông tin về những quy định XK qua đường chính ngạch, dẫn đến bị bất ngờ, thụ động trước tình huống bị cấm XK tiểu ngạch.

Ngoài ra, Hải quan Trung Quốc còn yêu cầu thủy hải sản XK của Việt Nam phải nằm trong danh mục 120 loài đã được đánh giá và cho phép nhập khẩu vào Trung Quốc. Thủy sản nhập khẩu vào Trung Quốc phải có chứng nhận kiểm dịch, giấy C/O, bao bì đóng gói phải có tiếng Trung và tiếng Anh, phù hợp với tiêu chuẩn đóng gói của Trung Quốc… Do vậy, có thể nhiều DN đã không nắm rõ những quy định này nên năm nay không đưa được hàng vào Trung Quốc. Chẳng hạn, mặt hàng mực khô nhiều địa phương năm nay không xuất được sang Trung Quốc vì không có trong danh mục sản phẩm được XK chính ngạch, kết quả là 6 tháng đầu năm nay bị giảm 80%.

Ưu tiên xuất khẩu chính ngạch

Để tiếp tục duy trì XK sang thị trường Trung Quốc, VASEP khuyến nghị, DN cần nắm rõ quy định nhập khẩu vào thị trường Trung Quốc. Quan trọng nhất là cải thiện điều kiện cở sở sản xuất thủy sản, nâng cao chất lượng ATTP sản phẩm XK để đăng ký vào danh sách DN XK sang Trung Quốc, ưu tiên XK chính ngạch qua đường biển vì cước phí rẻ hơn trước, thuế nhập khẩu chính ngạch giảm và tránh được rủi ro về thanh toán vì không phải qua nhiều trung gian, cũng như tránh rủi ro về vệ sinh ATTP và chất lượng lô hàng.

Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung bên cạnh cơ hội cho Việt Nam tăng XK một số sản phẩm thủy sản sang 2 thị trường lớn này để bù đắp thiếu hụt đặc biệt là những mặt hàng tôm, cá tra, thì rủi ro cũng đáng phải chú ý, vì đã có những nhận định cho rằng hàng thủy sản Trung Quốc sẽ được ghi sai nhãn thành xuất xứ Việt Nam để XK sang Mỹ, ảnh hưởng đến uy tín sản phẩm của Việt Nam, thậm chí có thể dẫn đến những động thái từ phía Mỹ bất lợi cho Việt Nam.

Trong bối cảnh chiến tranh thương mại Mỹ- Trung leo thang, khi hai bên áp mức thuế nhập khẩu cao với hàng hóa của nhau thì cả Mỹ và Trung Quốc đều nghi ngờ nhau nên họ sẽ đặt ra những hàng rào kỹ thuật gắt gao hơn với hàng Việt Nam khi XK sang cả hai thị trường này.

Đối với những sản phẩm thủy sản mà Trung Quốc và Việt Nam đều đang XK sang Mỹ như tôm, cá ngừ, mực, bạch tuộc hay cá biển, Mỹ sẽ kiểm tra chặt chẽ hơn về xuất xứ từ Việt Nam, vì họ có thể nghi ngờ DN Trung Quốc sẽ “mượn” Việt Nam để lấy xuất xứ và xuất đi Mỹ.

Bên cạnh đó, Việt Nam có thể trở thành điểm trung chuyển cho giao dịch thủy sản của 2 thị trường này, điều này rất ảnh hưởng đến uy tín và quan hệ thương mại giữa Việt Nam và 2 thị trường lớn. Được biết, từ khi áp dụng thuế bổ sung, đã có các dịch vụ vận chuyển tới Mỹ thông qua Việt Nam hoặc các nước Đông Nam Á khác, còn tại Canada, đã có dấu hiệu tôm hùm đánh bắt tại Mỹ được gắn xuất xứ tại Canada và vận chuyển tới Trung Quốc. Được biết có một lượng lớn tôm hùm Mỹ được nhập khẩu vào Trung Quốc thông qua Việt Nam.

Hiện nay, có hơn 150 DN Việt Nam tham gia XK thủy sản sang thị trường Trung Quốc, trong đó có khoảng 45 DN XK cá tra, basa, và gần 50 DN XK tôm, và một số DN hải sản. Một số lượng đáng kể DN XK sang thị trường TQ bị ảnh hưởng chắc chắn sẽ làm giảm doanh số thủy sản XK nói chung, và sẽ tác động đến các thị trường khác trong khu vực vì chỉ cần nhu cầu giảm tại Trung Quốc có thể ảnh hưởng đến các nền kinh tế Đông Nam Á.

Theo dự báo của VASEP, nhu cầu tiêu thụ thủy sản của Trung Quốc được dự báo là vẫn tiếp tục tăng đặc biệt chiến tranh Trung – Mỹ là cơ hội cho DN Việt tranh thủ một số thị phần tại thị trường này.

Xu hướng giảm XK chưa thể đảo chiều trong vài tháng tới vì chưa thể khắc phục ngay những khó khăn của thị trường. Hy vọng nhiều vào sự hồi phục vào quý cuối năm khi nhu cầu gia tăng, DN kịp điều chỉnh theo xu hướng thị trường. Trong trường hợp khả quan nhất, XK tăng vào quý cuối năm, có thể kim ngạch XK sang Trung Quốc giữ được mức tương đương như năm 2018 là 1,2 tỷ USD.