Trao đổi với cụ thủ từ để tìm hiểu về nét đặc biệt của ngôi đình.

Cùng chung tâm nguyện

Một ngày cuối năm 2016, phóng viên có dịp cùng khoảng 150 thành viên nhóm Đình làng Việt hào hứng tham gia chuyến điền dã mang tên “Đi qua sông Đáy” ghé thăm cụm đình nổi tiếng ở Hà Nội là đình Giang Xá (Thị trấn Trạm Trôi, huyện Hoài Đức), đình Đại Phùng (xã Đan Phượng, huyện Đan Phượng) và đình Hạ Hiệp (xã Liên Hiệp, huyện Phú Thọ). Đây là chuyến điền dã thứ 20 do nhóm Đình làng Việt tổ chức. Góp mặt trong chuyến đi là thành viên đủ các độ tuổi từ người già đến trẻ nhỏ, có đại gia đình hơn 10 người cũng nhiệt tình tham gia.

Tại đình Giang Xá, các thành viên được dịp ngắm, tìm hiểu những bức hoành phi, cùng nhiều kiến trúc tiêu biểu của đình làng Việt. Chuyển sang đình Đại Phùng là một không gian cổ kính; đặc biệt gây ấn tượng là những chiếc cột đình được tạo bằng gỗ xoan hàng trăm năm tuổi. Tại đình Hạ Hiệp, các thành viên được dịp tận mắt hình dung ra ngôi đình có từ cuối thế kỷ XVI đầu thế kỷ XVII với quy mô lớn, chạm khắc trang trí hết sức tinh tế và độc đáo.

Đình làng Việt hoạt động trên mạng xã hội từ tháng 9-2014 do anh Nguyễn Đức Bình– một nhà nghiên cứu mỹ thuật cổ, hiện đang công tác tại Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) khởi xướng.

Theo anh Bình, mục tiêu ban đầu khi thành lập nhóm là để chia sẻ thông tin, những kiến thức về đình làng (kiến trúc, chạm khắc trang trí và kiến thức về lịch sử, văn hóa xung quanh ngôi đình làng của người Việt). Sau một thời gian hoạt động, Đình làng Việt nhanh chóng được cộng đồng mạng hưởng ứng. Hình ảnh đẹp, cùng với thông tin về nhiều ngôi đình cổ trong cả nước được thành viên từ các địa phương chia sẻ. Nhiều bài viết, cuốn sách quý về đình làng cũng được mọi người đưa lên.

Cứ dịp cuối tháng, cô Đặng Phương Mai (phường Ngọc Trạo, Thành phố Thanh Hóa) lại lặn lội từ tỉnh Thanh Hóa ra Hà Nội tham gia vào những chuyến điền dã cùng Đình làng Việt. Chuyến đi cuối năm 2016 này, cô còn mời 2 người chị đi cùng.

Cô Phương Mai chia sẻ: “Tôi xem trên mạng thấy thông tin về Đình làng Việt và tham gia nhóm được 2 năm nay. Tôi sinh ra và lớn lên ở làng quê gần thành nhà Hồ, xung quanh là những miền văn hóa lâu đời, nhất là các công trình đình làng. Bên cạnh đó, tôi là giảng viên dạy môn lịch sử mỹ thuật nên những kiến thức về đình làng rất cần thiết, giúp bổ sung thông tin cho bài giảng thêm sinh động”.

Giáo phường Đình làng Việt ra mắt nhằm góp phần bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống gắn với không gian đình làng.

Để tham gia vào các chuyến điền dã, có hôm, cô Mai dậy từ 3 giờ sáng đi xe từ Thanh Hóa; có lần thì cô ra Hà Nội từ tối hôm trước và ngủ nhờ ở nhà người quen.

“Theo tôi, nhóm Đình làng Việt đã gợi thức được đúng hồn cốt Việt trong mỗi con người. Vì thế, nhiều người rất hứng thú vì đây là hoạt động vừa thư giãn, mở mang kiến thức vừa hoài cổ, tìm lại những giá trị xưa của cha ông mà tuổi thơ nhiều người đã trải qua. Từ chỗ ban đầu mạng xã hội của nhóm chỉ có vài trăm người nay số lượng thành viên nhóm lên đến 7.000 người”, cô Mai tâm sự.

Hợp sức giữ gìn giá trị

Trong nỗ lực gìn giữ các giá trị văn hóa gắn với đình làng, trước đó, tháng 8-2015, nhóm Đình làng Việt tổ chức triển lãm “Đình làng Việt: Những điều còn, mất” tại Hà Nội. Hình ảnh cuộc triển lãm được xây dựng dạng 3D, giới thiệu trên internet để những người ở xa có thể “thăm quan”. Đây cũng là triển lãm đầu tiên của Việt Nam được số hóa toàn bộ. Dịp Tết 2016, không gian Tết cổ truyền với nhiều lễ nghi truyền thống gắn với đình làng được Đình làng Việt dựng lại tại đình So nổi tiếng của xã Cộng Hòa, huyện Quốc Oai, Hà Nội.

“Ngoài việc tôn vinh các giá trị kiến trúc, mỹ thuật của đình làng, mục tiêu quan trọng của Đình làng Việt là đồng hành cùng cộng đồng bảo tồn những giá trị văn hóa tốt đẹp xung quanh ngôi đình”, trưởng nhóm Đình làng Việt nhấn mạnh. Chính vì thế, trong chuyến điền dã thứ 20, nhóm chính thức cho ra mắt giáo phường riêng của mình.

Các chuyến điền dã giúp các thành viên Đình làng Việt có cơ hội tìm hiểu kỹ hơn về kiến trúc cũng như những nét lịch sử, văn hóa gắn với đình làng. Ảnh: Đỗ Hương.

Trong không gian đình làng Hạ Hiệp – ngôi đình đã đi vào kiến trúc và lịch sử mỹ thuật Việt Nam, nơi mà dân làng còn bảo lưu được các giá trị di sản văn hóa của cha ông, giáo phường Đình làng Việt chính thức ra mắt.

Trong phần Lễ hát cửa đình diễn ra trong đình, nhiều khúc hát tưởng đã thất truyền nay được giáo phường tìm lại và thể hiện để dâng lên Đức Thánh. Kết thúc phần Lễ hát cửa đình trang trọng, giáo phường tiếp tục diễn xướng Chiếu chèo sân đình ở không gian rộng rãi, thoáng đạt của sân đình để phục vụ đông đảo bà con.

Anh Bình trăn trở: “Trong lịch sử, ngôi đình là trung tâm sinh hoạt của cả làng, là nơi nuôi dưỡng các loại hình nghệ thuật truyền thống như: Ca trù, nhã nhạc, hát Xoan, chèo… Nhưng một sự thật khiến nhiều người trăn trở là những giá trị văn hóa tốt đẹp xung quanh ngôi đình lại đang dần mai một. Ngôi đình làng dần bị đẩy xa đời sống của cộng đồng, chuyển hóa thành ngôi đền chỉ còn chức năng duy nhất là nơi thờ cúng”.

Nhằm giữ gìn các giá trị di sản, giáo phường Đình làng Việt là nơi truyền dạy và biểu diễn nghệ thuật âm nhạc truyền thống. Theo kế hoạch, mỗi tháng một lần giáo phường sẽ lựa chọn một không gian di tích đình làng để cùng các thành viên đi điền dã kết hợp với biểu diễn nghệ thuật ngay tại không gian di tích đó. Mục tiêu của giáo phường là bảo tồn, phát huy và đưa nghệ thuật âm nhạc truyền thống trở về đình làng, truyền tình yêu của cộng đồng với âm nhạc truyền thống, trả lại đình làng công năng vốn có của nó là nhà hát của nhân dân.