Kiểm soát hải quan là biện pháp tuần tra, điều tra, xác minh hoặc tiến hành các biện pháp nghiệp vụ khác do cơ quan Hải quan áp dụng để phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới và các hành vi khác vi phạm pháp luật về hải quan.

Có thể xác định kiểm soát hải quan có vị trí, vai trò, nhiệm vụ quan trọng để lực lượng hải quan thực hiện chức năng quản lý nhà nước về hải quan, góp phần bảo vệ an ninh chính trị, an ninh kinh tế, bảo vệ môi trường, sức khỏe cộng đồng và bản sắc văn hóa dân tộc trong thời kỳ mở cửa và hội nhập của đất nước.

Như vậy: Hoạt động kiểm soát hải quan trong phòng, chống tội phạm về môi trường là quá trình lực lượng hải quan sử dụng các biện pháp tuần tra điều tra, xác minh hoặc tiến hành các biện pháp nghiệp vụ khác do cơ quan hải quan áp dụng để phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới và các hành vi khác vi phạm pháp luật về môi trường nhằm đảm bảo an ninh, trật tự góp phần bảo vệ môi trường.

Biện pháp tuyên truyền, vận động quần chúng là biện pháp được lực lượng hải quan nói chung và lực lượng kiểm soát hải quan nói riêng thực hiện thông qua việc tổ chức tuyên truyền, thuyết phục, hướng dẫn quần chúng nhân dân một cách rộng rãi, cá biệt nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp của chính quyền, các tổ chức kinh tế- chính trị- xã hội, các cơ quan, đơn vị và quần chúng nhân dân tham gia phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới, tạo điều kiện giúp đỡ lực lượng Hải quan thực hiện nhiệm vụ kiểm soát hải quan và phục vụ thu thập, xử lý thông tin nghiệp vụ hải quan.

Công chức Cục Hải quan Hà Tĩnh phát tờ rơi tuyên truyền đến người dân.

Cơ quan Hải quan các cấp, công chức, nhân viên hải quan căn cứ chức năng, nhiệm vụ được giao có trách nhiệm hướng dẫn cá nhân, doanh nghiệp, tổ chức, đoàn thể chấp hành các quy định của pháp luật về hải quan; thường xuyên củng cố mối liên hệ mật thiết với quần chúng nhân dân, vận động quần chúng nhân dân tham gia phòng, chống buôn lậu động vật hoang dã, đa dạng sinh học; quản lý thương mại quốc tế về hóa chất và chất thải nguy hại theo Công ước quốc tế; nguồn lực và các công cụ hỗ trợ nhằm ngăn chặn buôn bán bất hợp pháp các mặt hàng nhạy cảm về môi trường qua biên giới.

Đặc điểm của biện pháp tuyên truyền, vận động quần chúng được tiến hành trong hoạt động kiểm soát hải quan:

Chủ thể: là các cán bộ công chức, nhân viên hải quan có trách nhiệm thực hiện vai trò quản lý nhà nước, đánh giá sự tuân thủ pháp luật hải quan của các tổ chức, cá nhân, ngăn chặn việc nhập khẩu hàng hóa cấm, hàng hóa giả mạo, hàng hóa nguy hiểm, vũ khí và các vật liệu quân sự, các hàng hóa thực phẩm không an toàn, hàng hóa là động vật nguy cấp, quý hiếm, hàng hóa là chất thải nguy hại vi phạm công ước quốc tế, vi phạm quy định bảo vệ môi trường. Đồng thời đảm bảo rằng các hàng hóa nhập khẩu và xuất khẩu tuân thủ các quy định về pháp luật xuất, nhập khẩu và các quy định về an toàn, vệ sinh, bảo vệ môi trường, chất lượng, tiêu chuẩn kỹ thuật, bảo vệ người tiêu dùng và các quy định pháp luật khác.

Mục đích: Tiến hành biện pháp tuyên truyền, vận động quần chúng nâng cao nhận thức cho quần chúng về tác hại của buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới đối với sự ổn định và phát triển kinh tế của đất nước, từ đó mỗi người dân hình thành ý thức, xác định trách nhiệm tham gia phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa có liên quan đến môi trường qua biên giới, trong đó tập trung vào phòng, chống buôn bán, vận chuyển động, thực vật hoang dã mang tính chất xuyên quốc gia; đồng thời kiểm soát hóa chất và đưa chất thải vào lãnh thổ Việt Nam. Biện pháp này giúp cho mỗi người dân có nhận thức đúng, đủ - hình thành thái độ tích cực- hình thành thói quen tuân thủ pháp luật nói chung và pháp luật hải quan nói riêng.

Bồi dưỡng cho quần chúng về tình hình và kiến thức cơ bản để phát hiện đối tượng, phương thức, thủ đoạn hoạt động buôn lậu nhằm tham gia cùng cơ quan hải quan đấu tranh phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa có liên quan đến môi trường qua biên giới có hiệu quả.

Xây dựng phong trào quần chúng nhân dân không tiếp tay, không tham gia buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa có liên quan và gây nguy hại môi trường qua biên giới; tích cực, chủ động phát hiện, tố giác với cơ quan hải quan các đối tượng có hành vi buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa có liên quan đến môi trường qua biên giới.

Tất cả đều nhằm tới mục đích là xóa bỏ hoặc hạn chế tâm lý tiêu cực, hình thành tâm lý tích cực, phù hợp chuẩn mực xã hội và pháp luật để tác động đến các cá nhân khác trong cộng đồng và bản thân thực hiện những hành vi phù hợp với các chuẩn mực pháp luật về môi trường

Đối tượng của biện pháp tuyên truyền, vận động quần chúng: là đời sống tâm lý của các khách thể trong hoạt động này. Xuất phát từ mối quan hệ biện chứng giữa tâm lý và hành vi. Tâm lý là yếu tố định hướng, điều khiển, điều chỉnh hành vi nên muốn hình thành ở các cá nhân trong xã hội thói quen hành vi tôn trọng và tuân thủ các chuẩn mực xã hội, bảo vệ môi trường thì phải tác động nhằm hình thành tâm lý tích cực ở các cá nhân trong xã hội.

Khách thể tuyên truyền, vận động quần chúng: Khách thể của hoạt động kiểm soát hải quan là tất cà hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu và quá cảnh, phương tiện; chủ hàng hóa, chủ các phương tiện vận tải xuất cảnh, nhập cảnh và quá cảnh. Quần chúng nhân dân, các doanh nghiệp, cơ quan, tổ chức kinh tế- chính trị- xã hội có liên quan đến hoạt động hải quan; những người biết việc, người có trọng trách trong các doanh nghiệp, cơ quan tổ chức đoàn thể, người có uy tín đối với quần chúng, những người cư trú hoặc công tác ở nơi có điều kiện nảy sinh buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa có liên quan đến môi trường qua biên giới. Các khách thể này đều là những chủ thể tâm lý, ý thức điều khiển hành vi hoạt động của mình. Cần đặc biệt chú ý đến các cá nhân có nguy cơ cao trong thực việc thực hiện hành vi phá hoại và hủy diệt môi trường.

Nội dung của tuyên truyền, vận động quần chúng nhân dân:

Tuyên truyền giáo dục đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước về hải quan; chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của lực lượng hải quan nói chung và lực lượng kiểm soát hải quan nói riêng.

Tuyên truyền phổ biến nghĩa vụ, quyền lợi của doanh nghiệp, quần chúng trong công tác phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa coa liên quan đến môi trường qua biên giới.

Hướng dẫn quần chúng nhân dân cách thức phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa có liên quan đến môi trường hoặc gây nguy hại đến môi trường qua biên giới tại cơ sở, tích cực chủ động tham gia vào các hoạt động phòng ngừa nhằm hạn chế tới mức thấp nhất các điều kiện có thể phát sinh hoạt động buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa có liên quan đến môi trường hoặc gây nguy hại đến môi trường qua biên giới.

Tuyên truyền, vận động quần chúng không tham gia hoặc không tiếp tay cho các đối tượng buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa có liên quan đến môi trường hoặc gây nguy hại đến môi trường qua biên giới. Truyên truyền, vận động thuyết phục quần chúng nhân dân có điều kiện và khả năng hợp tác với cơ quan hải quan tố giác đấu tranh với đối tượng buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa có liên quan đến môi trường hoặc gây nguy hại đến môi trường qua biên giới.

Để thực hiện các phiện pháp tuyên truyền, vận động quần chúng tham gia phòng, chống buôn lậu động vật hoang dã, đa dạng sinh học; quản lý thương mại quốc tế về hóa chất và chất thải nguy hại theo Công ước quốc tế; nguồn lực và các công cụ hỗ trợ nhằm ngăn chặn buôn bán bất hợp pháp các mặt hàng nhạy cảm về môi trường qua iên giới, lực lượng hải quan nói chúng và lực lượng kiểm soát hải quan nói riêng sử dụng linh hoạt, sáng tạo các phương pháp tuyên truyền, vận động quần chúng nhân dân, điển hình như: thông qua phương tiện truyền thông và các hình thức truyên truyền như tờ rơi, đường dây nóng, hộp thư tố giác tội phạm, góp ý, các nội dung tuyên truyền tại các quầy đăng ký thủ tục hải quan… , lồng ghép nội dung tuyên truyền vận động với các hoạt động của doanh nghiệp, cơ quan, tổ chức kinh tế- chính trị- xã hội, các cáp, các ngành; thông qua việc thực hiện thủ tục hải quan, thực hiện quan hệ đối tác giữa hải quan với doanh nghiệp và các bên liên quan, các cuộc gặp gỡ, đối thoại giữa cơ quan hải quan với doanh nghiệp, hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo, giải quyết vướng mắc; công chức kiểm soát hải quan trực tếp gặp gỡ quần chúng nhân dân để thuyết phục, vận động.

Từ việc nghiên cứu biện pháp tuyên truyền, vận động của lực lượng kiểm soát hải quan trong phòng, chống tội phạm về môi trường dưới góc độ âm lý học đề ra nội dung phòng ngừa tội phạm về môi trường theo chức năng, nhiệm vụ của lực lượng kiểm soát hải quan như sau:

Một là, giáo dục thói quen hành vi phù hợp với chuẩn mực xã hội nhất là pháp luật về bảo vệ môi trường, pháp luật hải quan và các chuẩn với xã hội… thông qua giáo dục, nâng cao ý thức pháp luật, ý thức tuân thủ các chuẩn mực xã hội, tạo ra sức đề kháng từ bên trong giúp cá nhân chống lại các tác động tiêu cực từ môi trường.

Hai là, lành mạnh hóa môi trường xã hội. Tâm lý người có nguồn gốc từ môi trường sống. Tâm lý học hoạt động đã khẳng định và chứng minh những yếu tố tiêu cực trong môi trường sống là nguồn gốc của tâm lý tiêu cực và tâm lý tội phạm.

Xây dựng môi trường xã hội là một trong những nội dung cơ bản trong phòng ngừa tội phạm để xóa đi các yếu tố là nguồn gốc dẫn đến hình thành tâm lý tội phạm và hành vi phạm tội. Lành mạnh hóa môi trường xã hội được cụ thể hóa bằng các hoạt động cụ thể như: xây dựng, hoàn thiện hệ thống hành lang xã hội đê giám sát, điều chỉnh hành vi của các công dân. Tạo ra rào cản đối với các hành vi trái pháp luật và hướng dẫn điều chỉnh để mọi công dân thực hiện được những hành vi đúng pháp luật, bảo vệ môi trường.

Giáo dục nâng cao ý thức pháp luật phải gắn liền với hoàn thiện hệ thống pháp luật và giáo dục đạo đức. Ý thức pháp luật chỉ thực sự hình thành ở cá nhân khi hệ thống pháp luật thực sự chặt chẽ, xuất phát từ thực tiễn và phục vụ cuộc sống.

Hai nội dung phòng ngừa trên từ biện pháp tuyên truyền và vận động quần chúng nhân dân trong bảo vệ môi trường của lực lượng kiểm soát hải quan thiết nghĩ không mới. Nhưng để thực hiện có hiệu quả đòi hỏi các cơ quan chức năng nghiên cứu và thực hiện nghiêm túc.