Cần đẩy mạnh hơn nữa việc giám sát, đánh giá, kiểm toán việc tuân thủ các quy định công khai ngân sách. Ảnh minh hoạ: ST

Nhiều hạn chế trong công khai ngân sách cấp huyện

Theo nghiên cứu đánh giá việc áp dụng công khai ngân sách cấp huyện trên cổng/trang thông tin điện tử (TTĐT) của 705 UBND cấp huyện tại Việt Nam vừa được Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược Việt Nam (VESS) công bố, việc thực hiện công khai ngân sách cấp huyện năm 2023 trên các cổng/trang TTĐT của UBND cấp huyện còn nhiều hạn chế, chưa tạo điều kiện thuận lợi để người dân tham gia đóng góp ý kiến vào các tiến trình ngân sách.

Chia sẻ về kết quả rà soát việc thực hiện công khai ngân sách cấp huyện năm 2023 trên các cổng/trang TTĐT UBND cấp huyện trên cả nước, ông Phạm Văn Long, Giám đốc VESS cho biết, điểm số công khai ngân sách cấp huyện bình quân năm 2023 của cả nước là 21,93 điểm trên thang điểm từ 0 đến 100 điểm, tương ứng với mức độ công khai “Thấp”.

Trong số 705 huyện trên cả nước, chỉ có 12 đơn vị (tương ứng với 1,7%) được đánh giá công khai “Tốt” các tài liệu ngân sách (trong khoảng điểm từ 75 đến 100 điểm).

Trong khi đó, có tới 272 đơn vị (38,6%) có mức độ công khai “Thấp” (đạt dưới 25 điểm) và đặc biệt có 168 đơn vị (23,8%) không công khai bất kỳ một tài liệu ngân sách nào.

Bên cạnh đó, các tài liệu ngân sách được công khai chưa đạt chuẩn từ tính sẵn có, kịp thời, đầy đủ, thuận tiện đến tính liên tục. Chỉ có 13,6% số huyện công khai kịp thời một tài liệu quan trọng là Dự thảo dự toán ngân sách cấp huyện năm 2024, không đảm bảo đủ thời gian cho người dân, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội khác nghiên cứu và tham gia đóng góp ý kiến.

Mặc dù có 516 đơn vị (73,2%) có thư mục công khai ngân sách hoặc các thư mục khác tương đương trên nhưng chỉ 26,4% số huyện có thư mục ngân sách và được phân chia theo loại tài liệu hoặc theo năm.

Bên cạnh kết quả nói trên, nghiên cứu cũng cung cấp những thực tiễn tốt trong công khai ngân sách giáo dục qua nghiên cứu trường hợp tại hai tỉnh Lạng Sơn và Bà Rịa – Vũng Tàu. Theo đó, các cơ sở giáo dục công lập được khảo sát tại tỉnh Lạng Sơn và tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu đã tuân thủ tương đối tốt các quy định về công khai ngân sách.

Các cơ sở giáo dục công lập được khảo sát cho biết đã công khai đầy đủ nội dung, đúng thời điểm các tài liệu về ngân sách theo đúng quy định qua công bố tại các cuộc họp thông qua hệ thống tin nhắn (ví dụ qua Zalo) hoặc hệ thống văn bản điện tử nội bộ iOffice.

Một thực hành tốt đáng đề cập là khi niêm yết công khai tại trụ sở (bảng tin của trường), các đơn vị này đều có các biên bản thực hiện việc niêm yết công khai và biên bản kết thúc việc niêm yết công khai tài liệu ngân sách. Tuy nhiên, Sở GD&ĐT hai tỉnh, Phòng GD&ĐT hai thành phố Lạng Sơn và Vũng Tàu cũng như các cơ sở giáo dục được khảo sát thiếu các thư mục dành riêng cho việc công khai ngân sách trên trang TTĐT.

Cần chế tài xử lý việc không tuân thủ quy định công khai ngân sách

Từ các phát hiện nghiên cứu, nhóm nghiên cứu cũng như các chuyên gia đã có khuyến nghị để các cấp, các ngành có liên quan xem xét nhằm tăng cường tính công khai trong quản lý ngân sách nhà nước, đảm bảo tuân thủ các yêu cầu về minh bạch ngân sách và thực hiện tốt quyền giám sát ngân sách của công dân.

Theo đó, đối với Bộ Tài chính, ông Phạm Văn Long cho rằng, Bộ Tài chính cần sửa đổi quy định cụ thể về thời điểm công khai tài liệu Dự thảo dự toán trình HĐND cấp huyện.

Cụ thể sửa đổi, bổ sung Điểm c Khoản 1 Điều 15 Luật Ngân sách nhà nước theo hướng “báo cáo dự toán ngân sách nhà nước Chính phủ trình Quốc hội, UBND các cấp trình HĐND cùng cấp phải được công khai chậm nhất là 5 ngày trước ngày khai mạc kỳ họp Quốc hội, HĐND các cấp”.

Đồng thời, Bộ Tài chính cần có hướng dẫn quy trình thực hiện việc niêm yết các nội dung công khai được quy định tại Điểm a Khoản 1 Điều 15 Luật Ngân sách nhà nước năm 2015 tại trụ sở làm việc của cơ quan, tổ chức, đơn vị.

Đối với UBND tỉnh/thành phố và các sở tài chính, cần chỉ đạo và kiểm tra sâu sát hơn việc tuân thủ quy định về công khai ngân sách của các đơn vị dự toán, đơn vị sử dụng ngân sách và các đơn vị được ngân sách nhà nước hỗ trợ trên địa bàn tỉnh, thành phố.

Việc kiểm tra không chỉ dừng lại ở việc kiểm đếm các văn bản hay tài liệu được gửi qua hệ thống iOffice mà cần kiểm tra xem các tài liệu ngân sách có được công khai trên trang/cổng TTĐT của các đơn vị hay không.

Trong khi đó, đối với UBND cấp huyện, các cơ sở giáo dục cần phải tuân thủ quy định về công khai ngân sách đầy đủ các nội dung, đúng thời điểm các tài liệu ngân sách trên cổng/trang TTĐT của các đơn vị theo như quy định tại Điều 51, Nghị định số 163/2016/NĐ-CP và Điều 13 của Thông tư số 343/2016/TT-BTC của Bộ Tài chính hướng dẫn về việc công khai ngân sách. Việc công khai các tài liệu ngân sách cần tạo điều kiện thuận lợi cho người dân dễ dàng tiếp cận.

Theo đó, các tài liệu cũng cần được công khai dưới định dạng word đối với các báo cáo thuyết minh và excel đối với các biểu mẫu ngân sách, hạn chế và ngừng việc công khai các tài liệu dưới định dạng pdf và hình ảnh.

"Để thúc đẩy các đơn vị sử dụng ngân sách tại Việt Nam thực hiện đúng quy định pháp luật về công khai ngân sách, cần đẩy mạnh hơn nữa việc giám sát, đánh giá, kiểm toán việc tuân thủ các quy định công khai ngân sách.

Đồng thời, cần ban hành các quy định cụ thể nhằm ghi nhận, biểu dương các đơn vị thực hiện tốt và có chế tài xử lý đối với các đơn vị không thực hiện các quy định pháp luật về công khai ngân sách", ông Nguyễn Quang Thương, Giám đốc điều hành Doanh nghiệp Xã hội Trung tâm Phát triển và Hội Nhập (CDISE) nhấn mạnh.