Nhiều năm qua, Việt Nam luôn tự hào là nước XK gạo hàng đầu thế giới. Ở những thời điểm thuận lợi, gạo Việt “tung hoành” tại vô khối thị trường, đặc biệt tại khu vực châu Á. Tuy nhiên, nay “gió đã đổi chiều”. Nhiều thị trường NK gạo truyền thống của Việt Nam như Philippines, Indonesia, Malaysia ghi nhận sự sụt giảm lớn. Nguyên nhân là bởi, những năm gần đây các quốc gia này đã có đổi thay đáng kể về chiến lược để từng bước tự chủ sản xuất phục vụ nhu cầu nội địa. Về phần nước “láng giềng” Trung Quốc vốn là thị trường NK gạo hàng đầu của Việt Nam, nhiều năm qua gắn liền với “mác” “dễ tính” thì giờ cũng đổi thay rõ rệt khi đưa ra những chính sách mới chặt chẽ gắt gao hơn trong kiểm dịch gạo.

Bàn về XK gạo, một trong những điểm nổi bật không thể bỏ qua còn là, dù lớn về số lượng song Việt Nam chủ yếu XK gạo cấp thấp, giá trị không cao, thua kém hơn hẳn khi cạnh tranh với nhiều đối thủ như Thái Lan, Ấn Độ... Nhìn toàn cảnh “bức tranh” XK gạo, dễ thấy, trong lúc cạnh tranh ngày một gay gắt, thị trường truyền thống lại eo hẹp dần, nếu XK gạo Việt vẫn giữ tư duy và cung cách như hiện tại, chỉ sợ nỗi buồn không chỉ dừng lại ở năm nay mà còn kéo dài nhiều năm sau nữa.

Mới đây, ý kiến của ông Huỳnh Thế Năng, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam tại hội thảo "Định hướng phát triển thị trường XK gạo của Việt Nam" rất đáng chú ý. Theo ông Năng, trong những năm tới, mỗi năm Việt Nam chỉ cần XK 2-3 triệu tấn gạo thay vì cứ cố gắng 7-8 triệu tấn như hiện nay. Nhiều chuyên gia cũng cho rằng, bài toán XK lúa gạo phải tính lại theo hướng đẩy mạnh trồng lúa chất lượng cao, XK gạo cao cấp vào những thị trường “khó tính” nhằm tăng giá trị, thay vì cứ mải miết chạy theo số lượng như lâu nay.

Trên thực tế, tất cả những vấn đề này, nhiều năm qua, kể cả những lúc XK gạo còn thuận lợi đã được bàn tới. Đơn cử, chỉ riêng vấn đề xây dựng thương hiệu, nâng cao giá trị cho hạt gạo Việt, từ cuối tháng 5-2015, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Đề án phát triển thương hiệu gạo Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030, đề nghị Bộ NN&PTNT phối hợp với các bộ, ngành liên quan triển khai. Tuy nhiên, điều đáng bàn là đến nay việc định hình thương hiệu cho gạo Việt vẫn chưa có những chuyển biến rõ rệt và cũng chưa biết tới khi nào mới thực sự hoàn thành.

Rõ ràng, tính lại chuyện XK gạo là điều đương nhiên, song mấu chốt còn là phải tính nhanh kết hợp với hành động triển khai một cách quyết liệt, dứt điểm chứ không chỉ mãi bàn xem tính như thế nào.