Khi Joe Biden đang phải đối mặt với một giai đoạn chuyển giao quyền lực đầy sóng gió, chính sách ngoại giao có thể chưa phải là ưu tiên chính của ông. Tuy nhiên, nhiều nhà lãnh đạo trên khắp thế giới đang kêu gọi sự chú ý của ông với mong muốn thiết lập lại quan hệ và khôi phục những chuẩn mực đã bị thay đổi dưới thời Tổng thống Trump.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tiếp đón ông Biden trong chuyến thăm Trung Quốc năm 2015. Ảnh: CNN.

Và có lẽ không nơi nào có tiềm năng thay đổi lớn như quan hệ Mỹ - Trung, vốn đã rơi xuống mức thấp kỷ lục trong suốt nhiệm kỳ của ông Trump. Trong 4 năm qua, căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc liên tục leo thang sau khi hai bên tăng thuế nhập khẩu đối với hàng hóa của nhau, hạn chế sự tiếp cận của các công ty công nghệ, hạn chế hoạt động của các nhà báo, nhà ngoại giao, đóng cửa các lãnh sự quán và chạm trán quân sự trên Biển Đông.

Các nhà phân tích của cả hai nước vẫn đang tranh cãi về việc liệu chính quyền ông Biden sẽ áp dụng chính sách cứng rắn với Trung Quốc tương tự như ông Trump hay chuyển sang thiết lập lại quan hệ giữa hai quốc gia. Tại Trung Quốc, có nhiều dấu hiệu cho thấy, giới chức lãnh đạo nước này vẫn đang “nín thở” chờ đợi vì chưa biết rõ chính phủ mới của Mỹ sẽ theo đuổi hướng tiếp cận nào.

Global Times ngày 15/11 đăng một bài xã luận, trong đó nói: “Trung Quốc không nên nuôi dưỡng ảo tưởng về việc chiến thắng của ông Biden trong cuộc bầu cử Mỹ sẽ giúp xoa dịu hoặc đảo ngược quan hệ Mỹ-Trung, nhưng cũng không nên thiếu niềm tin trong cải thiện quan hệ song phương. Sự cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc cùng với tâm lý phản đối Trung Quốc sẽ gia tăng”.

Đến thời điểm hiện tại, đội ngũ chuyển giao quyền lực của ông Biden vẫn chưa đưa ra bất cứ tuyên bố chính thức nào về chính sách đối với Trung Quốc. Trong gần 50 năm hoạt động chính trị, ông Biden nhiều lần theo đuổi lập trường mềm mỏng với Bắc Kinh. Khi còn là một thượng nghị sỹ, ông từng đóng vai trò tích cực trong việc đưa Trung Quốc trở thành một thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới vào năm 2001.

Các nhà phân tích hiện đang xem xét lại những tuyên bố của ông trong quá khứ và những bình luận ông đưa ra trong chiến dịch tranh cử để có cái nhìn sâu sắc hơn về cách tiếp cận của Joe Biden với Trung Quốc- vốn được coi là thách thức lớn nhất trong chính sách đối ngoại khi ông lên nắm quyền.

Quan hệ Mỹ-Trung từng có giai đoạn êm ấm

Dưới thời chính quyền Barack Obama, khi ông Biden còn là Phó Tổng thống từ năm 2009 đến 2017, quan hệ Mỹ-Trung đặc biệt được coi trọng, một phần xuất phát từ việc Trung Quốc đã đạt được vị thế mới là nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới. Mặc dù Bắc Kinh đã giành được thế mạnh cả về kinh tế lẫn quân sự, quan hệ ngoại giao giữa hai bên ở thời kỳ này vẫn được dẫn dắt bởi sự hợp tác, thay vì đối đầu. Cả Mỹ và Trung Quốc đều kiềm chế sự xung đột lớn. Mâu thuẫn chủ yếu tập trung vào các vấn đề an ninh chẳng hạn như tấn công mạng hay việc Trung Quốc tăng cường sự hiện diện phi pháp ở Biển Đông.

Cựu Tổng thống Obama từng tuyên bố, quan hệ giữa hai bên sẽ định hình thế kỷ 21 và bởi vậy sự ổn định trong quan hệ không chỉ quan trọng đối với mỗi quốc gia mà còn với toàn thế giới.

Ông Biden đã nhiều lần đến thăm Trung Quốc nhằm kêu gọi Bắc Kinh ủng hộ nhiều chính sách quan trọng của chính quyền Obama, trong đó có nỗ lực ngăn chặn tham vọng hạt nhân của Triều Tiên. Trong chuyến thăm năm 2013, ông Biden gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, có cuộc đối thoại kéo dài 2 tiếng thay vì 45 phút như dự kiến. Chủ tịch Tập Cận Bình đã gọi ông Biden là “một người bạn cũ của Trung Quốc”. Trong một bài phát biểu trước công chúng, ông Biden đã sử dụng những ngôn từ đầy lạc quan để mô tả mối quan hệ này: “Nếu chúng ta xây dựng được quan hệ này theo một kiễu mẫu mới, những khả năng hợp tác sẽ là vô hạn”.

Ông Biden muốn Bắc Kinh “chơi theo luật”

Bất chấp việc chính quyền ông Trump cáo buộc ông Biden quá thân thiết với Trung Quốc, vẫn có nhiều bằng chứng cho thấy quan điểm của cựu Phó Tổng thống Mỹ thời gian gần đây đã thay đổi đáng kể theo tâm lý chung tại Washington - vốn không còn xem Trung Quốc như một đối tác tiềm năng - thay vào đó là đối thủ cạnh tranh hàng đầu của Mỹ.

Trong cuộc bầu cử sơ bộ của đảng Dân chủ hồi tháng 2/2020 ông Biden nhấn mạnh Bắc Kinh phải “chơi theo luật”. Tháng 6 vừa qua, đội ngũ của ông Biden đã thực hiện một chiến dịch quảng cáo cho rằng ông Trump đang bị Trung Quốc “dắt mũi”.

Chủ đề Trung Quốc đã được nêu bật trong cương lĩnh của đảng Dân chủ, công bố vào tháng 8 vừa qua. Nếu như trong chiến dịch tranh cử năm 2016, cương lĩnh của đảng Dân chủ chỉ có 7 lần nhắc đến Trung Quốc thì năm nay con số này là hơn 22 lần.

“Đảng Dân chủ sẽ có chiến lược rõ ràng, mạnh mẽ và nhất quán trong việc đẩy lùi những mối quan ngại sâu sắc về kinh tế, an ninh và nhân quyền liên quan đến các hành động của chính phủ Trung Quốc”, cương lĩnh năm 2020 nêu rõ.

Ông Biden muốn Trung Quốc "chơi theo luật". Ảnh: Reuters

Thương mại

Một trong những trụ cột chính trong nền tảng tính sách đối ngoại của Tổng thống Trump là cuộc chiến thương mại với Trung Quốc. Kể từ giữa những năm 2018, chính quyền ông Trump đã áp thuế hàng trăm tỷ USD lên hàng hóa nhập khẩu của Trung Quốc, nhằm giảm thâm hụt thương mại song phương và buộc Bắc Kinh phải tăng cường mở cửa nền kinh tế.

Mỹ và Trung Quốc đã đạt được thỏa thuận thương mại "giai đoạn một" vào tháng 1/2020, nhưng vẫn còn nhiều bất đồng chưa được giải quyết, trong đó việc có Trung Quốc trợ cấp cho các công ty nhà nước đang cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.

Những tuyên bố mà ông Biden đưa ra trong thời gian gần đây cho thấy ông sẽ tiếp tục hành động cứng rắn với Bắc Kinh liên quan đến các chính sách kinh tế của nước này. Tuy nhiên, khi trả lời phỏng vấn NPR vào tháng 8, ông Biden cho rằng các đòn áp thuế gây hại cho Mỹ không kém gì Trung Quốc.

“Lĩnh vực sản xuất rơi vào suy thoái. Nông nghiệp đang mất đi hàng tỷ USD. Chúng ta đang đối phó với Trung Quốc một cách sai lầm”, ông Biden nói.

Thay vì đó, ông Biden ủng hộ việc xây dựng một liên minh toàn cầu để buộc Trung Quốc tự do hóa nền kinh tế của nước này.

“Điều tôi muốn là buộc Trung Quốc phải thực hiện theo các quy tắc quốc tế, không giống như những gì ông ấy (Donald Trump – ND) đã làm. Chúng tôi cần những người bạn của mình nói với Trung Quốc rằng “đó là luật chơi, và các ông phải hành động theo luật nếu không các ông sẽ phải trả giá”, ông Biden phát biểu trong cuộc tranh luận thứ hai với ông Trump vào tháng 10/2020.

Có nhiều dấu hiệu cho thấy ông Biden có thể tiếp tục cuộc chiến công nghệ mà Tổng thống Trump đã phát động đối với Trung Quốc. Dưới thời chính quyền Trump, Mỹ đã cố gắng thúc đẩy các đối tác tẩy chay công nghệ 5G của Trung Quốc, hạn chế doanh nghiệp Trung Quốc tiếp cận công nghệ và phụ tùng của Mỹ, cấm nhiều ứng dụng phổ biến do các công ty Trung Quốc điều hành.

Hồi tháng 9, ông Biden cũng từng bày tỏ lo ngại về ứng dụng Tiktok nổi tiếng của Trung Quốc. Theo cương lĩnh 2020 của đảng Dân chủ, nhiều khả năng chính quyền ông Biden sẽ tiếp nối bước đi của chính quyền ông Trump hối thúc các đồng minh không sử dụng công nghệ 5G do tập đoàn Huawei của Trung Quốc sản xuất. “Chúng tôi sẽ làm việc với các đồng minh và đối tác để phát triển mạng lưới 5G an toàn và giải quyết các mối đe dọa an ninh mạng”, cương lĩnh nhấn mạnh.

Biển Đông

Cả chính quyền ông Obama và chính quyền ông Trump đều theo đuổi những chính sách cứng rắn nhằm đẩy lùi yêu sách phi lý của Trung Quốc ở Biển Đông.

Dưới thời chính quyền Obama, Mỹ đã thực hiện nhiều hoạt động tự do hàng hải trong khu vực, điều tàu hải quân áp sát các đảo nhân tạo và bãi đá ngầm mà Trung Quốc xây dựng trái phép trên Biển Đông để chứng minh rằng Washington không chấp nhận yêu sách phi lý của Bắc Kinh.

Còn chính quyền Tổng thống Trump đã đẩy mạnh thực thi hoạt động tự do hàng hải, đồng thời công khai tuyên bố “phần lớn các đòi hỏi chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông là phi pháp”.

Ông Biden dù chưa đưa ra những tuyên bố công khai trong vấn đề Biển Đông, nhưng cũng không có dấu hiệu cho thấy ông sẽ đảo ngược chính sách cứng rắn của Tổng thống Trump. Một số nhà phân tích cho rằng ông thậm chí có thể đẩy mạnh chính sách này. Năm 2016, cương lĩnh của đảng Dân chủ chỉ đơn giản là bảo vệ "quyền tự do của các vùng biển ở Biển Đông”. Bốn năm sau, cương lĩnh này cảnh báo rõ ràng về "hành vi đe dọa của quân đội Trung Quốc" trong khu vực.

Nhiều lần trong chiến dịch tranh cử, ông Biden kể về câu chuyện ông đã thẳng thắn thông báo với Chủ tịch Tập Cận Bình năm 2013 rằng Mỹ sẽ tiếp tục điều máy bay bay qua khu vực này bất chấp việc Trung Quốc có ý đồ thiết lập “Vùng nhận dạng phòng không”.

Ông Biden cũng củng cố lập trường phản đối Bắc Kinh mở rộng ảnh hưởng tại châu Á-Thái Bình Dương. Trong cuộc điện đàm với Thủ tướng Nhật Bản Suga Yoshihide tuần trước, ông Biden cam kết sẽ ủng hộ lập trường của Nhật Bản trong giải quyết tranh chấp lãnh thổ giữa Tokyo và Bắc Kinh trên Biển Hoa Đông, mong muốn thắt chặt liên minh Mỹ-Nhật và làm việc cùng nhau để thúc đẩy một khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương tự do và rộng mở./.