Trong tình hình hiện nay, các biện pháp hành chính trở nên đặc biệt quan trọng để đảm bảo sự minh bạch và ngăn chặn thao túng giá. Ảnh minh họa: H.Dịu

Nguyên nhân nào khiến giá vàng “nhảy múa”?

Theo Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR), kể từ năm 2021, giá vàng thế giới và trong nước có nhiều biến động. Theo đó, gần 10 năm qua, giá vàng thế giới đã tăng khoảng 140% và đạt mức cao nhất từ trước đến nay là 2.431 USD/ounce (ngày 12/4/2024).

Tại Việt Nam, những tháng cuối năm 2023 và đầu năm 2024, giá vàng còn gây "chấn động" hơn khi đã liên tục lập đỉnh mới, giá vàng SJC đã có lúc đạt đỉnh tháng 4 là 85 triệu đồng/lượng và sang tháng 5 đã vượt 92 triệu đồng/lượng. Đây là mức giá cao nhất trong lịch sử của thị trường vàng Việt Nam. Biến động giá vàng xảy ra liên tiếp nhau, thậm chí có những ngày giá vàng leo dốc một cách thẳng đứng, biên độ thay đổi giá lớn qua mỗi lần tăng giá.

Điều đáng nói là mức chêch lệch giữa giá vàng trong nước với giá vàng thế giới, có thời điểm lên tới 20 triệu đồng/lượng. Bình quân 4 tháng đầu năm 2024 tăng 20,75%. Thực tế này gây xáo trộn, tạo tâm lý lo lắng, bất ổn trên thị trường một mặt hàng được xếp vào hàng khá "đặc biệt" ở Việt Nam.

Nhìn vào lịch sử giá vàng, TS Nguyễn Quốc Việt, Phó Viện trưởng VEPR phân tích, có thể thấy, có nhiều giai đoạn không cần nhập khẩu vàng, không cần phá độc quyền thương hiệu vàng miếng SJC, chênh lệch giá vàng trong nước và quốc tế vẫn được kiểm soát, giá vàng trong nước và thế giới tương đồng gần như tuyệt đối. Ngược lại, có giai đoạn nhập khẩu vàng lớn nhưng chênh lệch giá vàng vẫn ở mức cao.

Cụ thể, giai đoạn 2014-2015, vàng trong nước cao hơn giá vàng thế giới 10%-20% dù đã nhập tới 74 tấn vàng. Điều này khẳng định sự cần thiết phải tính đến các phương án khác để giảm chênh lệch giá vàng, chứ không đơn giản là hy sinh dự trữ để mua vàng về bán.

Giai đoạn 2016-2019 là giai đoạn chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới gần như bằng 0. Đây là giai đoạn kinh tế Việt Nam đã qua giai đoạn khó khăn, bước vào chu kỳ ổn định và tăng trưởng cao.

Giai đoạn 2019-2020 là giai đoạn thử thách sóng vàng thế giới lần thứ nhất. Cụ thể, giá vàng thế giới tăng mạnh 55% và giá vàng trong nước tăng theo tương ứng, chênh lệch giá vàng vẫn không đáng kể.

Giai đoạn 2021-2024 là giai đoạn “chú ngựa” giá vàng bắt đầu mất kiểm soát. Đây cũng là giai đoạn lãi suất có nhiều biến động. Theo đó, từ tháng 8/2023 đến hiện tại giá vàng trong nước và thế giới cùng có xu hướng tăng, tuy nhiên nếu quan sát kỹ thì có 2 giai đoạn giá vàng trong nước tăng trong khi giá vàng thế giới đi ngang, nới rộng chênh lệch giá vàng lên 32% và 26%. Nguyên nhân là kênh chứng khoán và bất động sản đều trầm lắng làm người dân tìm đến vàng như một kênh đầu tư an toàn, dẫn đến nhu cầu mua vàng ngày càng tăng.

Để thị trường tự điều tiết dưới sự quản lý của Nhà nước

Để điều tiết thị trường vàng, Chính phủ đã liên tục chỉ đạo Ngân hàng Nhà nước (NHNN) thực hiện các giải pháp, trong đó tổ chức thực hiện 7 phiên đấu thầu vàng miếng SJC. Nhưng sau các phiên đấu thầu vàng, mức chênh lệch giữa giá vàng trong nước và thế giới cùng "cơn sốt" vàng vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại.

Theo GS.TS. Hoàng Văn Cường, Uỷ viên Uỷ ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội, giải pháp đấu thầu đã không đạt mục tiêu hạ nhiệt giá vàng trong nước, ở góc độ nào đó, việc đấu thầu còn là tác nhân đẩy giá vàng lên cao hơn. Bởi việc lấy giá thị trường trong nước làm giá tham chiếu cho các phiên đấu thầu là chưa phù hợp, khó có thể kéo giá trong nước đi xuống như mục tiêu.

Đồng tình với quan điểm trên, TS Nguyễn Quốc Việt cũng cho rằng, giải pháp đấu thầu vàng chưa đủ để ổn định thị trường vì còn cần nhiều yếu tố khác như minh bạch, ngăn chặn thao túng giá… Ngoài ra, cũng cần nghĩ đến các giải pháp tiền tệ khác, kể cả tăng lãi suất vì thường môi trường lãi suất cao hơn sẽ có thể hạ nhiệt cho cả vàng và tỷ giá. Trong tình hình hiện nay, các biện pháp hành chính trở nên đặc biệt quan trọng để đảm bảo sự minh bạch và ngăn chặn thao túng giá. Thanh tra thị trường vàng, yêu cầu sử dụng hóa đơn, điều tra hành vi thao túng... sẽ không tốn dự trữ ngoại hối mà lại có thể mang tới hiệu quả cao tức thì. Ngoài việc sử dụng các biện pháp hành chính, công cụ tiền tệ như lãi suất cũng đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn các loại bong bóng tài sản, bao gồm cả vàng.

Để “bốc thuốc” điều trị giá vàng, GS.TS. Hoàng Văn Cường cho rằng, nên coi vàng đúng nghĩa là tài sản cất trữ, đầu tư, để thị trường tự điều tiết dưới sự quản lý của Nhà nước. “Nếu hướng tới mục tiêu hạ giá vàng, cơ quan quản lý cần thay đổi cách thức đấu thầu vàng hiện nay. Theo đó, NHNN cần xem xét thay đổi kỹ thuật, hạ giá đầu thầu, chọn người mua thấp nhất, cam kết bán ra thị trường cũng với giá thấp nhất. Giá tham chiếu nên xác định bằng giá quốc tế, cộng với các loại thuế, chi phí để tạo sự liên thông với thế giới", GS.TS. Hoàng Văn Cường đề xuất.

Còn theo ông Nguyễn Minh Tuấn, Tổng giám đốc AFA Capital, khi nói đến khái niệm vàng, thông thường các chính sách cần xác định vàng là một loại tiền đặc biệt hay chỉ là một loại hàng hóa thì mới có giải pháp. Nếu là hàng hóa thì phải có giải pháp tăng cung. “Bởi thực tế, hiện nay, người dân coi vàng như một sản phẩm đầu tư, nếu vậy Việt Nam có thể học tập các nước, ví dụ Trung Quốc họ có trung tâm lưu ký vàng, có giá tham chiếu và thực hiện vận hành sàn giao dịch tập trung. Cách vận hành này đã ổn định được thị trường vàng và đáp ứng nhu cầu của nhà đầu tư. Tuy nhiên, về dài hạn cần phải nhìn nhận vàng miếng như kênh đầu tư để quản lý bằng thuế, phí. Thị trường vàng trang sức giải quyết thông qua thuế nhập khẩu, thuế GTGT”, ông Tuấn cho biết thêm.

TS Cấn Văn Lực, chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV kiêm Giám đốc Viện Đào tạo và Nghiên cứu BIDV: Vừa qua, NHNN vừa đấu thầu vừa thăm dò thị trường. Đây là chỉ giải pháp tình thế, NHNN cần tính toán giá hài hoà giữa các bên, chấp nhận giá sàn thấp hơn để tăng tỷ lệ đấu thầu thành công. Về lâu dài, để tăng nguồn cung, Chính Phủ nên xem xét cho doanh nghiệp đủ điều kiện được nhập khẩu vàng. NHNN bỏ độc quyền vàng miếng, xuất nhập khẩu. Việc thanh kiểm tra, giám sát việc trục lợi chính sách cũng cần được tăng cường. Quản lý thị trường vàng là câu chuyện quan nhiều bộ ngành, cần phân vai rõ ràng, sớm sửa đổi Nghị định 24.