Ông đánh giá như thế nào về những điểm được và chưa được trong quá trình thực thi Luật SHTT?

Có thể nói, Luật SHTT được xem là luật đầu tiên tập hợp rất nhiều các quy định, văn bản quy phạm ở nước ta và hàng loạt văn bản quy phạm pháp luật được ban hành để quy định hướng dẫn, hỗ trợ thực thi bộ luật đó. Sau 10 năm thi hành, các tổ chức, cá nhân, DN đã có ý thức rất rõ rệt về quyền SHTT đã vận dụng thế mạnh của quyền SHTT để tạo ra tài sản trí tuệ, ứng dụng và bảo vệ tài sản trí tuệ đó của mình không chỉ ở thị trường trong nước mà còn ở thị trường nước ngoài, thông qua đó, DN có được chỗ đứng vững chắc trên thị trường trong và ngoài nước.

Bằng chứng cho thấy hoạt động đăng ký quyền SHTT tại Cục SHTT được phát triển mạnh, lượng đơn đăng ký tăng gần 50% so với lúc chưa có Luật SHTT. Hiện nay lượng đơn đăng ký xác lập quyền bảo vệ cho DN trong nước và các DN nước ngoài có hoạt động đầu tư tại Việt Nam mỗi năm tăng từ 10 đến 15%. Cho đến thời điểm này, DN đã có ý thức bảo vệ tài sản của mình không chỉ ở thị trường trong nước mà còn ở thị trường nước ngoài.

Ý thức trong việc bảo vệ, tôn vinh đặc sản, nông sản, làng nghề truyền thống tại nhiều địa phương đã được nâng lên rõ rệt, điều này khẳng định SHTT đang đóng một vai trò quan trọng trong việc bảo vệ, gìn giữ nhãn hiệu cho cộng đồng.

Mặc dù quy định SHTT đã được phổ cập tương đối rộng khắp nhưng ý thức người dân nói chung và các DN về quyền SHTT vẫn chưa được như mong muốn, chính vì thế vẫn còn hiện tượng xâm phạm quyền SHTT (có thể cố ý hoặc vô ý). Thậm chí nhiều DN bỏ quên đăng ký quyền SHTT cho chính đứa con trí tuệ của mình nên dẫn đến việc bị mất hoặc chậm trễ đăng ký dẫn đến xảy ra tranh chấp quyền SHTT.

Theo ông, đâu là những hạn chế của hoạt động thực thi quyền SHTT?

Hoạt động thực thi quyền SHTT còn nhiều vấn đề, bởi hệ thống thực thi SHTT lại nằm ở nhiều cơ quan quản lý nhà nước. Do đó, với quá nhiều đầu mối dẫn đến cho các DN không biết phải đến cơ quan nào, liên hệ với cơ quan nào để được hỗ trợ trong trường hợp nào, bối cảnh nào để thực thi quyền của mình.

Bên cạnh đó, do tâm lý của các DN rất ngại ra tòa nên DN thường dựa vào các cơ quan hành chính để bảo vệ quyền của mình, điều này dẫn đến hiệu quả giải quyết vấn đề xâm phạm quyền chưa cao. Ở một mức độ nhất định thì việc thực thi bằng biện pháp hành chính cho phép xử lý các vụ việc nhanh chóng, không tốn kém. Tuy nhiên, điều này lại tạo nên gánh nặng cho cơ quan Nhà nước bởi phải chia sẻ nguồn lực nên hiệu quả không cao.

Bên cạnh những thuận lợi, thời gian qua hoạt động xử lý đơn tại Cục SHTT vẫn bị chậm, lượng đơn tồn đọng vẫn nhiều. Nguyên nhân chính của tình trạng trên là do quy trình, thủ tục thẩm định đơn chưa được hoàn thiện trong nhiều năm qua, chậm cải cách thủ tục hành chính và đơn giản hóa quy trình trong xác lập quyền SHCN; một số quy định chưa được chi tiết, rõ ràng dẫn đến việc chậm trễ, ách tắc trong công tác thẩm định đơn, ví dụ các đơn sáng chế dược phẩm với vấn đề sáng chế dạng sử dụng; Cơ sở hạ tầng, đặc biệt là hạ tầng công nghệ thông tin như hệ thống quản trị đơn, cơ sở dữ liệu, công cụ tra cứu, trang thiết bị... để phục vụ công tác thẩm định đơn SHCN còn yếu và thiếu, chưa đáp ứng được yêu cầu công việc; thiếu nhân lực để xử lý đơn; Chất lượng của các hệ thống bổ trợ như hệ thống đại diện SHCN không cao, chất lượng đơn do các đại diện SHCN chuẩn bị chưa thật sự đạt chuẩn.

Nắm bắt được những hạn chế của hoạt động này, Đảng, Nhà nước, Chính phủ đã quan tâm và dành cơ chế đặc biệt cho hoạt động SHTT để có thể nhanh chóng phát triển. Mặc dù đây là điều kiện thuận lợi đối với việc phát triển hoạt động SHTT. Tuy nhiên, để nó phát triển mạnh thì cần phải có thời gian thẩm thấu, đưa lợi thế nguồn lực biến thành công cụ giúp hoạt động xử lý đơn được thuận lợi, nhanh hơn.

Lễ đón nhận Chỉ dẫn địa lý Cao Phong cho sản phẩm cam của huyện Cao Phong, tỉnh Hòa Bình. Ảnh: S.T.

Với những hạn chế trong việc thực thi quyền SHTT cũng như yêu cầu phải sửa đổi, bổ sung Luật SHTT theo kịp với thực tế, xin ông cho biết hướng sửa Luật SHTT?

Với việc tham gia TPP cũng như các hiệp định thương mại tự do khác, Việt Nam tiếp tục hướng tới các chuẩn mực tiên tiến về bảo hộ của khu vực và thế giới, nhằm mục tiêu tạo ra một môi trường kinh doanh lành mạnh để thu hút sự đầu tư ổn định lâu dài của các DN. Tuy nhiên, những cam kết về SHTT trong Hiệp định TPP đòi hỏi sự đầu tư lớn về mọi mặt, đặc biệt là phải cải cách hệ thống pháp luật trong nước.

Ngoài ra, Việt Nam không chỉ đơn thuần phải sửa đổi các quy định pháp luật mà còn phải thay đổi cơ cấu hệ thống pháp luật, cụ thể là phải chuyển dịch cơ chế phạt hành chính sang phạt hình sự đối với hàng loạt hành vi xâm phạm quyền SHTT.

Theo tôi, để đáp ứng các cam kết của Việt Nam khi tham gia các FTA và Hiệp định TPP, tăng cường hỗ trợ, xác lập, quản lý và phát triển tài sản trí tuệ cho các tổ chức, cá nhân, Luật SHTT sửa đổi, bổ sung sẽ phải khắc phục được tất cả các vướng mắc hiện có. Bởi các vướng mắc có thể xuất phát từ nội tại xã hội và xuất phát từ các cam kết quốc tế, từ DN có vốn đầu tư nước ngoài theo văn hóa SHTT nước ngoài. Trong đó, văn hóa xã hội nước ta nhiều khi cách xa vì thế, các quy định cần phải dung hòa được 2 nhu cầu đó.

Đồng thời, nhằm đưa hệ thống SHTT thật sự có hiệu quả theo các yêu cầu của TPP, cần tiếp tục tăng cường năng lực của các cơ quan quản lý nhà nước cũng như các cơ quan thực thi quyền SHTT, thực hiện các chính sách kinh tế - xã hội nhằm ứng phó với tác động tiêu cực của chế độ bảo hộ SHTT ở mức cao, nâng cao nhận thức xã hội nói chung và nhận thức của DN nói riêng để có được môi trường kinh doanh lành mạnh, tôn trọng quyền SHTT để phát triển bền vững.

Xin cảm ơn ông!