Chưa đủ để thay đổi cơ cấu sản xuất - xuất khẩu

Phát biểu tại Hội thảo công bố báo cáo “Đánh giá kết quả 3 năm thực thi Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam-Liên minh châu Âu (EVFTA) đối với kinh tế Việt Nam” nằm trong khuôn khổ Chương trình Cải cách kinh tế vĩ mô/Tăng trưởng xanh do Bộ Hợp tác kinh tế và phát triển Liên bang Đức tài trợ thông qua Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức GIZ, TS Trần Thị Hồng Minh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) cho biết, EVFTA là một FTA thế hệ mới nên đã tạo ra thêm các tiêu chuẩn đủ cao để thúc đẩy quá trình cải cách thể chế kinh tế trong nhiều lĩnh vực như phát triển bền vững, sở hữu trí tuệ, mua sắm công,… Ngoài EVFTA, Việt Nam đã có một loạt FTA, kể cả FTA thế hệ mới. Tuy nhiên, các cơ quan, học giả đã luôn nhắc tới ‘tính mới’ của EVFTA như là hiệp định thương mại tự do đầu tiên của Việt Nam với EU, đồng thời cũng nhấn mạnh mức độ bổ trợ - thay vì cạnh tranh - trong cơ cấu xuất khẩu của hai bên”, Viện trưởng CIEM cho biết thêm.

Trước đó, EU đã là một đối tác quan trọng của Việt Nam trong nhiều thập niên. Ngay từ ngày 17/7/1995, Việt Nam và EU đã ký kết Hiệp định khung về Hợp tác (FCA), sau đó Hiệp định Đối tác và Hợp tác toàn diện (PCA). Song hành với quá trình hợp tác trong nhiều thập niên là những nỗ lực mở rộng hợp tác giữa hai bên cả về thương mại, đầu tư, du lịch, hỗ trợ phát triển chính thức. Đặt trong bối cảnh đó, sự kỳ vọng đối với EVFTA là hoàn toàn dễ hiểu. Kinh nghiệm từ việc thực hiện các FTA khác trong những giai đoạn trước đó đủ để biết rằng ký kết EVFTA chỉ là một điều kiện cần; hiện thực hóa lợi ích từ EVFTA đòi hỏi phải có rất nhiều nỗ lực từ phía Việt Nam.

Trình bày kết quả nghiên cứu đánh giá kết quả 3 năm thực thi EVFTA đối với kinh tế Việt Nam, ông Nguyễn Anh Dương, Trưởng ban Nghiên cứu tổng hợp CIEM cho biết, EVFTA đã góp phần tạo điều kiện cho xuất khẩu hàng hóa Việt Nam vào EU phục hồi mạnh mẽ, đặc biệt trong 2 năm đầu. Tác động đối với xuất khẩu vào EU trong năm thứ ba có phần kém tích cực hơn, có thể do kinh tế thế giới nói chung và kinh tế EU nói riêng gặp những khó khăn do nhiều yếu tố (xung đột chính trị; xung đột Nga-Ukraine; tăng giá hàng hóa trên thị trường và áp lực lạm phát; lãi suất điều hành và các quy định đối với nhập khẩu có xu hướng gia tăng ở thị trường EU…).

Bên cạnh đó, EVFTA cũng giúp Việt Nam tăng cường nhập khẩu thiết bị máy móc, thiết bị và công nghệ hiện đại, góp phần cho quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước, giúp tiêu chuẩn các sản phẩm tăng cao hơn và tăng khả năng gia nhập vào chuỗi giá trị toàn cầu, tăng tính cạnh tranh của sản phẩm Việt Nam trên thị trường thế giới. Hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam nhìn chung đã cải thiện khả năng đáp ứng nhu cầu nhập khẩu của thị trường EU ngay sau khi EVFTA đi vào thực thi. Tuy nhiên, cơ cấu xuất khẩu sang EU trong giai đoạn 2017-2021 vẫn dịch chuyển theo hướng giảm các sản phẩm có hàm lượng công nghệ cao. Hoạt động xuất khẩu sang thị trường này vẫn thấp hơn kỳ vọng, cho thấy tiềm năng để gia tăng xuất khẩu vào thị trường EU vẫn còn rất lớn.

EVFTA cũng giúp Việt Nam tăng cường nhập khẩu thiết bị máy móc, thiết bị và công nghệ hiện đại, góp phần cho quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa. Ảnh: Thu Dịu.

Làm gì để khai thác tối đa lợi ích?

Đối với đầu tư nước ngoài, tác động với dòng vốn đầu tư từ EU vào Việt Nam cũng cho thấy những cải thiện rõ rệt trong tổng thể kết quả thu hút vốn đầu tư nước ngoài (FDI) của Việt Nam. Với nhiều ưu đãi thuế quan và gỡ bỏ các hạn chế tiếp cận thị trường trong nhiều lĩnh vực, EVFTA đã mở rộng cửa cho các nhà đầu tư EU tiếp cận và mở rộng đầu tư ở Việt Nam. Mặc dù chịu ảnh hưởng không nhỏ của đại dịch Covid-19 bùng phát năm 2020, nhưng đầu tư từ EU vào Việt Nam ít nhiều đã tăng sau đại dịch. Hà Lan, Pháp, Luxembough, Đức, Đan Mạch, Bỉ lần lượt là 6 nhà đầu tư hàng đầu của EU vào Việt Nam. Tỷ trọng vốn đăng ký từ các nhà đầu tư EU tăng từ khoảng 5% tổng vốn đăng ký bình quân giai đoạn 2016-2020 lên mức 8,9% năm 2022 và 9,2% trong 6 tháng đầu năm 2023.

Ngoài ra, theo ông Nguyễn Anh Dương, EVFTA đã phát huy vai trò thúc đẩy cải cách thể chế. Kết quả phân tích cho thấy các lĩnh vực như thương mại, đầu tư, quyền sở hữu trí tuệ, phát triển bền vững, dịch vụ tài chính và mua sắm công đều có nhiều điều chỉnh về các thể chế, văn bản quy phạm pháp luật và hệ thống pháp luật Việt Nam phần lớn đã tương thích với các cam kết trong EVFTA. Cùng với đó, tiến độ chuẩn bị một số văn bản quy phạm pháp luật để triển khai EVFTA có phần nhanh hơn so với CPTPP, có thể do đã rút kinh nghiệm từ quá trình tổ chức thực thi CPTPP. Tuy nhiên, Việt Nam cần cân nhắc cách tiếp cận đối với một số cam kết trong một số lĩnh vực, tránh nội luật hóa một cách quá cứng nhắc và ảnh hưởng đến khả năng thích ứng của thị trường trong nước trước các diễn biến, bối cảnh mới.

Còn theo ông Dennis Quennet, cố vấn Chương trình cải cách kinh tế vi mô/Tăng trưởng xanh nhấn mạnh, EVFTA đã tác động đến tất cả các thành phần trong nền kinh tế từ nhà nước đến cơ quan, thúc đẩy nền kinh tế xanh của Việt Nam.

Để khai thác tối đa lợi ích từ Hiệp định EVFTA trong bối cảnh cải cách thể chế kinh tế và hội nhập quốc tế của Việt Nam, Trưởng ban Nghiên cứu tổng hợp CIEM cho rằng cần rà soát, hoàn thiện các quy định, văn bản quy phạm pháp luật trong quá trình thực thi nhằm bảo đảm thực hiện đầy đủ, nhất quán các cam kết, trong đó có cân nhắc thực hiện một số điều chỉnh chính sách cao hơn cam kết nếu thực sự cần thiết và phù hợp với bối cảnh mới.

Đồng thời, nỗ lực cải thiện môi trường đầu tư và kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và cả nền kinh tế; tăng cường và đổi mới các hoạt động xúc tiến thương mại, định hướng thị trường xuất khẩu nhằm tận dụng cơ hội từ EVFTA…