Thanh long chờ chiếu xạ để xuất khẩu đi Mỹ. Ảnh: N.H

“Con sâu làm rầu nồi canh”

Tại hội nghị phổ biến quy định SPS trong Hiệp định EVFTA và RCEP được tổ chức cuối tuần qua, thông tin về số lượng thông báo và thông báo dự thảo biện pháp an toàn thực phẩm và an toàn dịch bệnh động thực vật (SPS) từ nhiều thị trường trọng điểm có mức tăng cao đã đặt ra nhiều vấn đề đáng suy ngẫm. Nổi bật là thị trường châu Âu đã gửi tới Việt Nam 57 thông báo trong 6 tháng đầu năm 2024, trong khi cả năm 2023 chỉ có 67 thông báo.

Đáng chú ý, các lô hàng bị cảnh báo đa số có trọng lượng dưới 1 tấn. Riêng thanh long có 7 lô hàng từ 444kg-1,8 tấn; ớt gần 10 lô hàng từ 38-6,37 tấn và châu Âu đã nâng tần suất kiểm tra đối với 2 mặt hàng này. Có thể nói, xét trong tổng khối lượng xuất khẩu nông sản, thực phẩm của Việt Nam, các lô hàng vi phạm chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ, nhưng chỉ cần 1 lô hàng bị cảnh báo cũng ảnh hưởng tới toàn bộ ngành hàng. Câu chuyện “con sâu làm rầu nồi canh” không phải là mới, nhưng vẫn để lại không ít bài học đắt giá trong thời gian qua.

Bà Hoàng Thị Liên, Chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu và cây gia vị Việt Nam cũng thừa nhận, với quy mô sản xuất nhỏ lẻ, nông dân và DN chưa nắm bắt đầy đủ các tiêu chuẩn của thị trường nhập khẩu, nên ngành hàng hồ tiêu và gia vị còn tồn tại một số hạn chế. Thời gian qua, các DN bị cảnh báo từ EU đối với một số chỉ tiêu liên quan đến dư lượng thuốc, vi sinh vật, kim loại nặng…

Bà Nguyễn Thị Hồng Hoa, Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường (NAFIQPM) cũng thông tin, các lô hàng thủy sản của Việt Nam thường bị EU cảnh báo về việc tăng hóa chất kháng sinh và Việt Nam vẫn chưa khắc phục được “thẻ vàng” trong quy định về chống khai thác bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định (IUU). EU có yêu cầu cao về an toàn thực phẩm, bao gồm cả thủy sản nhập khẩu, và đòi hỏi chứng thư và kiểm soát theo cả chuỗi sản xuất.

Ông Ngô Xuân Nam, Phó giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam chỉ ra rằng, DN xuất khẩu chưa thực sự tuân thủ các quy định của nhà nhập khẩu vì mức MRL (quy định dư lượng thuốc bảo vệ thực vật) đối với mỗi hoạt chất của mỗi nước là khác nhau. Việc này đòi hỏi phải có sự nghiên cứu chuyên sâu và am hiểu khoa học, kỹ thuật. Ngoài ra, theo thói quen từ trước, người sản xuất ở một số nơi còn chưa có biện pháp, kế hoạch sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật, thuốc kháng sinh, phân bón không đúng hướng dẫn. Lấy ví dụ về khảo sát tại Thừa Thiên - Huế năm 2020, 95% hộ nuôi tôm sử dụng kháng sinh.

Trách nhiệm kiểm tra, giám sát cũng là một lý do khiến số lượng cảnh báo tăng. Ông Nam cho rằng, tỷ lệ giám sát mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói chưa đạt. Ví dụ sầu riêng chỉ giám sát 52% vùng trồng và 47% cơ sở đóng gói. Pháp luật Việt Nam cũng chưa có quy định và chế tài đủ mạnh để xử lý các trường hợp vi phạm về an toàn thực phẩm.

Am hiểu để tuân thủ

Ông Lương Ngọc Quang, Phòng Hợp tác quốc tế và Truyền thông, Cục Bảo vệ thực vật cho biết, biện pháp kiểm dịch được các quốc gia đưa ra nhằm ngăn chặn các loại sinh vật gây hại nguy hiểm hoặc nguy về an toàn thực phẩm, đồng thời tránh rủi ro tại cảng ở quốc gia nhập khẩu, thúc đẩy tốc độ thông quan. Mỗi quốc gia lại có những quy định riêng về tiêu chuẩn an toàn và kiểm dịch thực vật. Việc tuân thủ giúp hàng hóa xuất khẩu được chấp nhận tại nước nhập khẩu, phòng tránh việc bị cảnh báo, hoặc hạn chế nhập khẩu.

Theo ông Quang, thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam trong RCEP là Trung Quốc yêu cầu phải đàm phán mở cửa đối với từng loại sản phẩm và ký kết nghị định thư. DN xuất khẩu phải thực hiện đăng ký theo Lệnh 248, 249, đồng thời khai báo mã vùng trồng và cơ sở đóng gói. Trong khi EU đặc biệt quan tâm đến mức dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Với những loại thuốc bảo vệ thực vật chưa được EU thiết lập MRL và không có trong cơ sở dữ liệu thì sẽ được áp dụng mức mặc định là 0,01 mg/kg.

Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam nhìn nhận, các hàng rào kỹ thuật của nước nhập khẩu nếu không được nắm bắt và tuân thủ đầy đủ sẽ biến thành “ổ gà”, “ổ voi” đối với DN trên con đường xuất khẩu, thậm chí có thể xóa sổ những nỗ lực trong công tác mở cửa thị trường vốn rất gian nan, vất vả. Do đó, việc am hiểu và tuân thủ quy định của từng thị trường là cách duy nhất để hàng hóa có thể xuất khẩu thuận lợi.

Bà Hoàng Thị Liên cũng khuyến nghị, bên cạnh việc theo dõi, cập nhật thông tin trên các website của cơ quan quản lý dữ liệu Nhà nước, các DN cần quan tâm đến website của SPS từ EU để cập nhật thông tin về mọi mặt hàng. Từ đó, DN có thể tham khảo các lô hàng có cùng lợi thế cạnh tranh từ các nước bị cảnh báo để rút kinh nghiệm. Với trường hợp các lô hàng của Việt Nam bị cảnh báo, bà Liên đề xuất cần có sự phối hợp hiệu quả hơn giữa cơ quan quản lý đầu mối, doanh nghiệp, hiệp hội để xử lý các vấn đề như lô hàng bị trả lại, khó khăn của doanh nghiệp liên quan đến SPS...

Theo ông Ngô Xuân Nam, Đề án "Nâng cao hiệu quả thực thi SPS của WTO và cam kết SPS trong khuôn khổ các FTA" đã được Thủ tướng phê duyệt vào ngày 19/6/2024. Song song với hoạt động triển khai đề án cần có sự vào cuộc đồng bộ của vùng trồng, vùng nuôi; DN, cơ sở đóng gói, chế biến; hiệp hội ngành hàng; cơ quan quản lý và địa phương. Cùng với đó, cơ quan quản lý Trung ương cần tăng cường đàm phán tháo gỡ khó khăn với các nước nhập khẩu về các biện pháp SPS; ký kết và nâng cấp các FTA; thúc đẩy mở cửa thị trường; xây dựng cơ sở dữ liệu và cập nhật thường xuyên về các biện pháp an toàn thực phẩm tại các thị trường xuất khẩu trọng điểm. Đồng thời cập nhật các quy định của các nước nhập khẩu để phổ biến kịp thời cho các cơ quan, đơn vị để có điều chỉnh phù hợp; tăng cường biên soạn, đăng tải các tài liệu, cẩm nang về quy định tiêu chuẩn kỹ thuật, an toàn thực phẩm, SPS của các thị trường Trung Quốc, EU, Hàn Quốc…