Các ngân hàng có khẩu vị rủi ro cao thường khó cấp tín dụng cho doanh nghiệp siêu nhỏ, hộ gia đình. Ảnh minh họa: ST

30% doanh nghiệp siêu nhỏ, hộ kinh doanh sử dụng tín dụng không chính thức

Tài chính toàn diện là việc mọi người dân, doanh nghiệp được tiếp cận và sử dụng các sản phẩm, dịch vụ tài chính một cách thuận tiện, phù hợp nhu cầu với chi phí hợp lý, được cung cấp một cách có trách nhiệm và bền vững, trong đó chú trọng đến nhóm người nghèo, người thu nhập thấp, người yếu thế, doanh nghiệp nhỏ và vừa, doanh nghiệp siêu nhỏ.

Trong đó, Liên hợp quốc xác định, tài chính toàn diện là một giải pháp quan trọng để đạt được 7/17 mục tiêu phát triển bền vững đến năm 2030. Đến nay, có hơn 80 quốc gia trên thế giới đã và đang triển Khải chiến lược tài chính toàn diện quốc gia. Tại Việt Nam, ngày 22/01/2020, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 149/QĐ-TTg về việc ban hành Chiến lược tài chính toàn diện quốc gia đến năm 2025 và định hướng năm 2030 nên Việt Nam cũng đã đạt được một số kết quả nổi bật về khung khổ pháp lý, cơ sở hạ tầng tài chính...

Theo nghiên cứu của Viện Chiến lược phát triển kinh tế số (IDS), nhờ sự tăng trưởng nhanh ở cả số lượng kênh cung ứng dịch vụ và tốc độ chuyển đổi số, tỷ lệ người trưởng thành tiếp cận dịch vụ tài chính hiện đại đã tăng trưởng nhanh. Tuy nhiên, khoảng cách về tiếp cận dịch vụ tài chính doãng rộng ra theo hướng bất lợi cho doanh nghiệp nhỏ. Đặc biệt, nhóm doanh nghiệp siêu nhỏ, hộ kinh doanh (vốn khoảng 5-6 triệu đồng) khả năng tiếp cận tín dụng chính thức cũng rất hạn chế.

Trên thực tế, nhu cầu vay vốn của nhóm doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, các hộ gia đình rất cao. Tuy nhiên, do khả năng tiếp cận nguồn vốn chính thức còn hạn chế, nhiều doanh nghiệp, hộ gia đình thường tìm kiếm nguồn vốn từ gia đình, bạn bè, nhưng cũng không ít trường hợp đã tìm đến những tổ chức tài chính phi chính thức, thậm chí là “tín dụng đen” với lãi suất cao.

Theo thống kê của IDS, hiện có gần 6 triệu doanh nghiệp siêu nhỏ và hộ gia đình, nhưng 30% trong số này phải sử dụng tín dụng không chính thức vì tỷ lệ vay thành công từ các tổ chức tín dụng ở mức thấp. Nguyên nhân do các tổ chức tín dụng chỉ dành 20% danh mục cho vay cho cả doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ; các tổ chức tài chính vi mô thì nguồn lực hạn chế khi mới đạt hơn 200.000 khách hàng, quy mô khoản vay 30 triệu đồng.

Cũng theo IDS, một nguyên nhân khác về tỷ lệ vay thành công thấp là do 80% doanh nghiệp được khảo sát không có lịch sử tín dụng, 60% không đáp ứng yêu cầu về tài sản thế chấp, 70% không có kế hoạch kinh doanh.

Fintech là giải pháp trọng tâm

Vì thế, giải quyết những khó khăn trên, theo PGS.TS. Đặng Ngọc Đức, Trưởng khoa Tài chính ngân hàng (Đại học Đại Nam), công nghệ tài chính (fintech) là giải pháp trọng tâm. Công nghệ này không chỉ giúp tăng cường khả năng tiếp cận tín dụng của doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ mà còn tăng tiện ích, nâng cao năng lực quản trị cho doanh nghiệp nhỏ.

Theo đó, fintech sở hữu nhiều tiềm năng phát triển nhờ các lợi thế về công nghệ, dữ liệu, chi phí vận hành, cơ hội kinh doanh… Báo cáo IDS cho rằng, để đẩy nhanh tài chính toàn diện, kinh nghiệm quốc tế là phải thực thi các chính sách chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ vào dịch vụ tài chính để hiện thực hóa các mục tiêu của chiến lược tài chính toàn diện.

Chẳng hạn, Ấn Độ phát triển mạng lưới đại lý ngân hàng với mục tiêu mở rộng dịch vụ tài chính tới khu vực nông thôn, hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa. Số doanh nghiệp nhỏ và vừa sử dụng dịch vụ đại lý ngân hàng đã tăng 25% trong 5 năm gần đây. Indonesia cũng cho phép mô hình đại lý ngân hàng hoạt động từ năm 2013, các ngân hàng thương mại bắt tay với các tổ chức phi ngân hàng để cung cấp dịch vụ cho cộng đồng. Để hỗ trợ các fintech, Ngân hàng Trung ương Indonesia đã tạo khung pháp lý thử nghiệm với nhiều giải pháp khác nhau dành cho các doanh nghiệp siêu nhỏ.

Tuy vậy, rào cản lớn nhất hiện nay nằm ở khung pháp lý đối với các doanh nghiệp fintech khi chưa đáp ứng được đòi hỏi của thực tiễn. Ông Mai Danh Hiền, Tổng giám đốc Công ty Tài chính Cổ phần Điện lực (EVN Finance) cho hay, các quy định pháp lý về cơ bản đã tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động chuyển đổi số trong lĩnh vực dịch vụ tài chính, ngân hàng. Nhưng trong số 26 công ty tài chính hiện nay có rất ít công ty cho vay phân khúc doanh nghiệp, chủ yếu là cho vay tiêu dùng với cá nhân.

EVN Finance là một trong các công ty tài chính có nhiều sản phẩm hướng tới cho vay nhóm khách hàng doanh nghiệp nhỏ và hộ gia đình. Tuy nhiên, lãnh đạo doanh nghiệp này chia sẻ, bản thân các công ty tài chính đang "đau đầu" với tình trạng “bùng nợ” cũng như tình trạng gian lận, giả mạo công ty tài chính để lừa đảo. Việc đòi nợ rất khó khăn do các công ty này thiếu nhân lực trong khi thị trường thiếu vắng các đơn vị trung gian đòi nợ.

Những khó khăn nêu trên khiến các công ty tài chính chưa mạnh dạn cho vay rộng rãi, người đi vay cũng chưa đặt đủ niềm tin vào công ty tài chính. Vì vậy, các chuyên gia và doanh nghiệp kiến nghị Nhà nước có thể cùng hợp tác phát triển bằng nguồn lực vô hình là xây dựng khung pháp lý phù hợp cho sự phát triển của hoạt động ứng dụng công nghệ nói chung và fintech nói riêng. Các lỗ hổng quy định pháp lý của hoạt động fintech như cho vay ngang hàng, gọi vốn cộng đồng, tiền kỹ thuật số, thanh toán không dùng tiền mặt, chia sẻ và bảo mật thông tin cần nhanh chóng được xử lý.