Xúc tiến thương mại để đẩy mạnh xuất khẩu, góp phần tăng thu NSNN. Ảnh: H.D

Tác động hai chiều đến thu NSNN

Việt Nam đã ký kết, thực thi và đang đàm phán tổng cộng là 19 Hiệp định thương mại tự do (Free Trade Agreement- FTA) . Trong đó, 16 FTA đã ký kết và thực thi và 3 FTA đang đàm phán.

Theo các chuyên gia, việc thực thi có hiệu quả các FTA thời gian qua đã giúp mở rộng, đa dạng thị trường, chuỗi cung ứng và sản phẩm xuất khẩu, tạo điều kiện cho hàng hóa Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi sản xuất và cung ứng toàn cầu. Đồng thời cũng tạo điều kiện để tăng thu NSNN thông qua các loại thuế gián thu như: thuế giá trị gia tăng (GTGT), thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN).

Theo nghiên cứu của TS. Hoàng Trung Đức, Khoa Tài chính công, Học viện Tài chính, thuế GTGT áp dụng trên giá trị hàng hóa và dịch vụ cung cấp, do đó, khi sản lượng và giá trị xuất khẩu tăng, NSNN sẽ thu được nhiều thuế hơn từ nguồn này. Tương tự, với các doanh nghiệp xuất khẩu lớn, lợi nhuận cũng tăng nên phải đóng thuế TNDN cao hơn. Bên cạnh đó, việc xuất khẩu nhiều hơn cũng đồng nghĩa với việc mở rộng sản xuất, gia tăng công ăn việc làm cho người lao động, từ đó thuế thu nhập cá nhân (TNCN) từ người lao động cũng tăng theo. Điều này tạo nên một vòng luân chuyển tích cực, đóng góp vào nguồn thu NSNN.

Nhưng ở chiều ngược lại, một trong những cam kết quan trọng tại các FTA là việc giảm hoặc xóa bỏ thuế nhập khẩu đối với hàng hóa từ các đối tác FTA. Theo đó, FTA thế hệ mới xóa bỏ khoảng 95-100% dòng thuế trong khi FTA truyền thống xoá bỏ khoảng 70-80% dòng thuế. Bên cạnh đó, FTA thế hệ mới có lộ trình cắt giảm nhanh hơn, trong khoảng 5-10 năm, FTA truyền thống thường là 10-15 năm.

Chẳng hạn, với EVFTA, Nghị định số 116/2022/NĐ-CP ngày 30/12/2022 về Biểu thuế xuất khẩu ưu đãi, Biểu thuế nhập khẩu ưu đãi đặc biệt của Việt Nam để thực hiện EVFTA giai đoạn 2022-2027 đã quy định mức thuế suất thuế xuất khẩu ưu đãi bình quân cho năm 2022 là 14,8%; năm 2023 là 10,1%; năm 2024 là 9,6%; năm 2025 là 8,4%; năm 2026 là 8% và năm 2027 là 7,5%. Biểu thuế nhập khẩu ưu đãi bình quân cho năm 2022 là 6,3%, năm 2023 là 4,7%; năm 2024 là 3,5%; năm 2025 là 2,3%; năm 2026 là 1,7% và năm 2027 là 1%. Số dòng thuế cam kết xoá bỏ là 11.478 dòng thuế.

Về vấn đề này, TS. Hoàng Trung Đức cho hay, trước khi tham gia các FTA, Việt Nam thu được một lượng lớn thuế từ việc nhập khẩu hàng hóa từ các quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc và các quốc gia EU. Tuy nhiên, sau khi các FTA như EVFTA và CPTPP có hiệu lực, nhiều loại thuế nhập khẩu đã bị cắt giảm hoặc xóa bỏ hoàn toàn theo lộ trình khiến nguồn thu từ thuế nhập khẩu giảm đáng kể, tạo ra áp lực cho NSNN trong việc bù đắp các khoản hụt thu.

Thay đổi bằng chính sách

Dù chịu tác động 2 chiều đến NSNN nhưng hội nhập quốc tế là yêu cầu tất yếu để phát triển kinh tế. Vì thế, để ứng phó với những tác động bất lợi, chính sách cần được hoàn thiện theo hướng thích nghi và tận dụng mọi cơ hội mà thực tế thị trường đưa ra.

Theo bà Tô Kim Huệ, Viện Chiến lược và Chính sách tài chính, để bù đắp một phần số giảm thu NSNN cũng như góp phần tạo lập nguồn thu bền vững, nhiều quốc gia đã điều chỉnh các chính sách thuế khác như thuế TNCN, thuế TNDN, thuế GTGT, thuế bất động sản, thuế bảo vệ môi trường trong suốt thời gian thực hiện các cam kết về thuế quan.

Do đó, bà Huệ cho rằng, Việt Nam cần tăng kim ngạch thương mại bền vững để tăng thu thuế ở khâu nhập khẩu, đồng thời tiếp tục cải cách hệ thống thuế đồng bộ. Bên cạnh đó, cần rà soát và điều chỉnh những bất cập trong chính sách thuế nhằm đảm bảo phù hợp với những quy định của các cam kết, hướng đến đặt trọng tâm thu NSNN vào số thu nội địa để ổn định cho ngân sách về dài hạn.

Chẳng hạn, một vấn đề đang được quan tâm gần đây là việc thu thuế đối với hàng hoá giá trị nhỏ qua các sàn thương mại điện tử xuyên biên giới. Theo GS.TS Hoàng Văn Cường, đại biểu Quốc hội đoàn TP Hà Nội, việc thu thuế trở lại đối với hàng hóa nhập khẩu giá trị dưới 1 triệu đồng là phù hợp, bởi hiện số lượng các loại hàng hoá này trên thị trường là rất lớn, trong khi việc thu thuế hàng nhập khẩu sẽ giúp hàng hóa trong nước được cạnh tranh bình đẳng hơn, đồng thời kiểm soát được nguồn gốc, xuất xứ và chất lượng của hàng hoá đó.

Ngoài ra, chuyên gia kinh tế PGS.TS. Đinh Trọng Thịnh cũng khuyến nghị cần có chính sách ưu đãi thuế, phí, lệ phí giúp doanh nghiệp số hóa, xanh hóa, phát triển kinh tế tuần hoàn để đáp ứng các yêu cầu về phát triển bền vững tại nhiều thị trường lớn, qua đó đẩy mạnh xuất khẩu. Về nhập khẩu, cần có các biện pháp giám sát chất lượng hàng hóa, tránh hàng giả, hàng nhái.

Trong kiến nghị chính sách quý 3/2024, các chuyên gia của trường Đại học Kinh tế quốc dân cũng cho rằng, Bộ Tài chính xem xét tiếp tục rà soát các văn bản pháp luật liên quan đến điều hành chính sách tài chính, thuế… nhằm giúp tăng cường tính minh bạch, hiệu quả của các hoạt động có liên quan. Vì thế, tại dự án “1 luật sửa 7 luật” về lĩnh vực tài chính đang trình Quốc hội xem xét thông qua, các quy định tại Luật Quản lý thuế đang được đề xuất sửa theo hướng tạo nguồn lực cho phát triển kinh tế - xã hội thông qua mở rộng cơ sở thu, chống thất thu thuế, nhất là hoạt động thương mại điện tử, kinh doanh dựa trên nền tảng số.